Strona Kancelaria Radcy Prawnego Warszawa kancelariakupczynski.pl używa mechanizmu ciasteczek (Cookie). Więcej informacji znajdą Państwo w Polityce Cookies. Zamknij okno
Zwrot spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia.
data dodania: 2016-11-11

W razie wyegzekwowania przez powoda świadczenia zasądzonego wyrokiem sądu lub spełnienia świadczenia przez pozwanego i następnie zmiany tego wyroku w ten sposób, że powództwo zostanie oddalone powstaje problem zwrotu przez powoda wyegzekwowanego lub spełnionego świadczenia. Na wniosek pozwanego zwanego wnioskiem restytucyjnym sąd orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia albo przywróceniu stanu poprzedniego.
Według jego regulacji regulacji prawnych należy rozpatrywać zasady zwrotu wyegzekwowanego lub spełnionego świadczenia?

Pierwsze co należy zauważyć, to to że do obowiązku zwrotu przez powoda wyegzekwowanego lub spełnionego świadczenia przez pozwanego, może dojść w następstwie kilku, zasadniczo różniących się, zdarzeń. Takimi zdarzeniami mogą być :

(i) zmiana nieprawomocnego wyroku sądu pierwszej instancji przez sąd drugiej instancji na skutek rozpoznania apelacji. Zgodnie z art. 338 § 1 k.p.c. uchylając lub zmieniając wyrok sad pierwszej instancji, któremu nadany został rygor natychmiastowej wykonalności, sąd na wniosek pozwanego orzeka w orzeczeniu kończącym postępowanie o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu poprzedniego stanu;

(ii) zmiana prawomocnego wyroku na skutek rozpoznania skargi kasacyjnej. Zgodnie z art. 398(15)§ 1 k.p.c. w razie uchylania wyroku sądu apelacyjnego lub wyroku sądu apelacyjnego i sądu pierwszej instancji przez Sąd Najwyższy przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd rozpoznający sprawę stosuje art. 415 k.p.c. na wniosek skarżącego w orzeczeniu kończącym sprawę orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego. Również w razie uchylenia przez Sąd Najwyższy zaskarżonego wyroku i orzeczenia co do istoty sprawy Sąd Najwyższy na wniosek skarżącego stosując art. 415 k.p.c. orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego (art. 398(16) k.p.c.). I zgodnie z art. 398 (19) k.p.c. jeżeli przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej okaże się, że pozew ulegał odrzuceniu albo istniała podstawa do umorzenia postępowania Sąd Najwyższy uchylając wydane w sprawie wyroki i odrzucając lub umarzając postępowania stosuje art. 415 kp.c. , zgodnie z którym na wniosek skarżącego w orzeczeniu kończącym sprawę orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego;

(iii) zmiana prawomocnego wyroku na skutek rozpoznania skargi o wznowienie postępowania. Zgodnie z art. 415 zd. 1 k.p.c. uchylając lub zmieniając wyrok, sąd na wniosek skarżącego w orzeczeniu kończącym sprawę orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego.

Wniosek restytucyjny znajduje zastosowanie zarówno do wyroków nieprawomocnych, którym sąd nadał rygor natychmiastowej wykonalności, następnie uchylonych lub zmienionych (art. 338 § 1 k.p.c.), oraz wyroków prawomocnych, uchylonych lub zmienionych w wyniku uwzględnienia skargi o wznowienie postępowania (art. 415 k.p.c.) albo skargi kasacyjnej (art. 398(15)§ 1, art. 398(16) i art. 398(19) w zw. z art. 415 k.p.c.).

Te wyżej wskazane przepisy kodeksu postępowania cywilnego określają jedynie przesłanki zaistnienie określonej sytuacji procesowej będącej skutkiem powzięcia przez sąd rozpoznający jeden ze środków zaskarżenia decyzji i złożenia wniosku restytucyjnego. Nie odwołują się one do konieczności stosowania przepisów prawa materialnego, a dokładnie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Czy te przepisy – o bezpodstawnym wzbogaceniu – stosuje się przy rozstrzyganiu o wniosku restytucyjnym?

Zasadność stosowania przepisów prawa materialnego uzasadnia się w ten sposób, że przepisy kodeksu postępowania cywilnego, które dotyczą roszczenia restytucyjnego, są wyłącznie przepisami o charakterze procesowym, a podstawę materialnoprawną roszczenia restytucyjnego stanowią przepisy kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu (nienależnym świadczeniu). Argumentuje się również, że art. 415 k.p.c. wynika, że pozwany w celu odwrócenia niekorzystnych dla niego skutków wykonania następnie wzruszonego orzeczenia może korzystać z roszczeń odszkodowawczych. Te ostatnie z kolei z pewnością należy oceniać według przepisów o zwrocie nienależnego świadczenia. Jeżeli zaś przyjmie się, że roszczenie restytucyjne podlegają samodzielnie regulowane są przez przepisy kodeksu postępowania cywilnego to w konsekwencji zależnie od tego na jak sposób zdecyduje się pozwany to zasadność jego roszczeń będzie ocenia według różnych uregulowań i różne mogą być wobec tego rozstrzygnięcia.

Co najistotniejsze to przeciwko tezie o wyłącznym stosowaniu do roszczeń restytucyjnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego sprzeciwia się schematyzm i mechaniczny sposób rozstrzygania o restytucji. Gdyby podzielić słuszność tej tezy to powód byłby obciążony obowiązkiem zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego na podstawie wadliwego wyroku świadczenia, bez względu na zawinienie przez niego powstania niekorzystnych dla pozwanego skutków wykonania wyroku. Nie zawsze zaś powód może i powinien zakładać, że wyrok zostanie ostatecznie uchylony lub zmieniony. Inna jest przecież sytuacja gdy powód egzekwuje nieprawomocny wyrok sądu pierwszej instancji, któremu został nadany rygor natychmiastowej wykonalności i inna jest sytuacja powoda, który egzekwuje wyrok sadu drugiej instancji zaskarżonego skargą kasacyjną i jeszcze inna sytuacja powoda który egzekwuje wyrok sadu drugiej instancji niezaskarżonego skargą kasacyjną, ale w stosunku do którego wniesiono skargę o wznowienie postępowania.

Przeciwko tezie o zasadności i dopuszczalności stosowania przepisów prawa materialnego przemawia taki argument, że przepisy kodeksu postępowania cywilnego do przepisów prawa materialnego nie odsyłają i w tym sensie „same są uregulowaniami materialnymi”. Zauważa się również, że gdyby oprzeć orzekanie w sprawie wniosku restytucyjnego na przepisach prawa materialnego o bezpodstawnym wzbogaceniu (zwrocie nienależnego świadczenia) to i tak miałby one zastosowanie tylko do restytucji świadczeń, których treścią jest 'dare' czyli świadczeń polegających na wydaniu rzeczy lub zapłacie sumy pieniężnej. Tym samym przepisy te nie mogłyby być stosowane do restytucji innych świadczeń, a roszczenie restytucyjne może przecież polegać również na żądaniu przywrócenia stanu poprzedniego.

Można również zwrócić uwagą na koncepcję pośrednią, w myśl której do dochodzenia restytucji w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania stosuje się przepisy o zwrocie nienależnego świadczenia, a do pozostałych wniosków restytucyjnych tych przepisów nie stosuje się.

Problem doczekał się uchwały Sądu Najwyższego, który wskazując na potrzebę umożliwienia sądowi rozpoznającemu wniosek restytucyjny dokonanie zindywidualizowanej i opartej na wszechstronnym rozważeniu konkretnych okoliczności oceny sprawy na podstawie kryteriów o zwrocie nienależnego świadczenia (art. 409 k.c.) uznał, że art. 415 k.p.c. i inne przepisy restytucyjne określają jedynie granice roszczeń dochodzonych i to jakie może zapaść orzeczenie wydane w tym postępowaniu, a nie zakres prawa przysługującego pozwanemu (SN w uchwale z dn. 11.07.2012r. II PZP 1/12).