Strona Kancelaria Radcy Prawnego Warszawa kancelariakupczynski.pl używa mechanizmu ciasteczek (Cookie). Więcej informacji znajdą Państwo w Polityce Cookies. Zamknij okno
Odpowiedzialność za szkodę spowodowaną zwłoką.
data dodania: 2018-04-11

Świadczenie powinno być przez dłużnika spełnione najpóźniej w chwili oznaczonej jako termin spełnienia świadczenia (w razie wątpliwości przyjmuje się, że termin został zastrzeżony (art. 457 k.c.). Jeżeli mimo nadejścia terminu spełnienia świadczenia dłużnik go nie spełnia popada on w zwłokę. Kodeks cywilny przyznaje wierzycielowi wówczas uprawnienie do odstąpienia od umowy, roszczenie o wykonanie umowy i roszczenie o naprawienie szkody. Korzystania z tych uprawnień nie jest dowolne, tzn. wierzyciel nie może wyłączenie wg swojego uznania decydować, z którego uprawnienia skorzystać. Dodatkowo trzeba pamiętać, że różnie wyglądają uprawnienia wierzyciela w sytuacji zwłoki dłużnika w spełnieniu zobowiązania wzajemnego i w sytuacji zwłoki w spełnieniu pozostałych zobowiązań.   

Dla uniknięcia wątpliwości podkreślam, że ten tekst dotyczy wyłącznie przepisów regulujących zwłokę w spełnieniu świadczenia zawartych w części ogólnej zobowiązań i tym samym nie uwzględnia szczególnych unormowań w poszczególnych typach umów kodeksowych (nazwanych).  

Odpowiedzialność za szkodę spowodowaną zwłoką dłużnika regulują dwa przepisy części ogólnej k.c. : art. 477 i art. 491 k.c. W wyroku z dnia 07 października 2016r. sygn.. I CSK 626/15 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 491 k.c. jako dotyczący umów wzajemnych jest przepisem szczególnym do art. 477 k.c. Co to oznacza? Oznacza to tyle, że w przypadki zwłoki w spełnieniu świadczenia z umowy wzajemnej stosujmy art. 491 k.c. a w przypadkach zwłoki w spełnieniu świadczeń z innych zobowiązań niż umowy wzajemne stosujmy art. 477 k.c.

Pierwsze pytanie jakie należy sobie zadać jest pytanie kiedy mamy do czynienia ze zwłoką w wykonaniu zobowiązania? Zwłoka występuje wówczas gdy dłużnik spóźnia się ze spełnieniem świadczenia (to jest proste) i to spóźnienie (zwłoka) nie przekształciło się w ostateczne niewykonanie zobowiązania. Jeżeli zobowiązanie na skutek zwłoki stało się niemożliwe to wówczas mamy już stan niewykonania zobowiązania, który stanem zwłoki już nie jest. Zwłoka występuje wówczas gdy zobowiązanie zostało spełnione po terminie spełnienia świadczenia albo zostanie spełnione po terminie spełnienia świadczenia.

Jakie roszczenia przysługują wierzycielowi jeżeli jego dłużnik jest w zwłoce ze spełnieniem świadczenia?

Jeżeli zwłoki dopuszcza się dłużnik, którego zobowiązanie wynika z umowy wzajemnej to wierzyciel może : (i) odstąpić od umowy, (ii) żądać wykonania zobowiązania i (iii) naprawienie szkody (art. 491 k.c.).

Przed odstąpieniem od umowy wierzyciel musi wyznaczyć dłużnikowi dodatkowy termin z zagrożeniem, że w razie jego bezskutecznego upływ od umowy odstąpi (art. 491 § 1 zd. 1 k.c.). Bez wyznaczanie dodatkowego terminu do spełnienia świadczenia wierzyciel może od umowy odstąpić w trzech wypadkach : (i) jeżeli uprawnienie do odstąpienia zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w ściśle określonym terminie (art. 492) ; (ii) jeżeli wykonania zobowiązania po terminie nie miałoby dla wierzyciela znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania lub cel wierzyciela wiadomy dłużnikowi będącemu w zwłoce (art. 492 k.c.) i (iii) dłużnik oświadcza że zobowiązania nie spełni (art.. 492 (1) k.c.). W tym ostatnim przypadku wierzyciel może od umowy odstąpić również przed nadejściem terminu spełnienia świadczenia.

W przypadku odstąpienia od umowy trzeba pamiętać, że jeżeli świadczenia obu stron umowy są podzielne i dłużnik dopuszcza się zwłoki w spełnieniu części świadczenia to wierzyciel może od umowy odstąpić w całości. Może od umowy odstąpić tylko w części dotyczącej tego opóźnionego świadczenia albo odstąpić co do pozostałej całej reszty niespełnionego świadczenia (art. 491 § 2 zd. 1 k.c.). Wyjątkowo wierzyciel może od umowy odstąpić w całości jeżeli dłużnik nie spełnia części świadczenia wówczas gdy częściowe wykonania zobowiązanie jest dla wierzyciela bez znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony cel wierzyciela (ten cel musi być jednak znany dłużnikowi).

Wierzyciel może też żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art. 491 § 1 zd. 2 k.c.), przy czym wykonania zobowiązania wierzyciel może żądać zarówno bez wyznaczania dłużnikowi dodatkowego terminu jak i wówczas gdy ten dodatkowy wyznaczony termin upłynął.

Na skutek odstąpienia od umowy wzajemnej strony są wzajemnie zobowiązane do zwrotu otrzymanych świadczeń, a wierzyciel, który od umowy odstąpił z powodu zwłoki dłużnika może dodatkowo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 494 § 1 k.c.). Z tym że pamiętać trzeba, że to roszczenie wynika z niewykonania zobowiązania przez dłużnika, a nie z jego zwłoki w wykonaniu zobowiązania.

W przypadku pozostałych zobowiązań zgodnie z art. 477 § 1 k.c. wierzyciel może : (i) żądać spełnienia świadczenia i (ii) naprawienia szkody wyrządzonej zwłoką dłużnika. Czym jest świadczenie jest jasne : to zachowania lub zaniechanie, do którego dłużnik jest zobowiązany zgodnie z treścią łączącego go z wierzycielem stosunku prawnego. Zaś szkodą są straty, które wierzyciel poniósł w następstwie nieotrzymania świadczenia w terminie oraz utracone przez wierzyciela korzyści. Należy pamiętać, że jeżeli wierzyciel przyjął świadczenie spełnione po terminie to nie oznacza to, że zrzekł się albo utracił roszczenie o naprawienie szkody.

A czy w razie zwłoki wierzyciel może odmówić przyjęcia świadczenia? Co do zasady nie tzn. sam fakt , że dłużnik popadł w zwłokę w wykonaniu zobowiązania nie uprawnie wierzyciela do odmowy przyjęcia przeterminowanego świadczenia. Gdyby wierzyciel odmówił przyjęcia zaofiarowanego mu świadczenia to naraża się na zarzut pozostawania w zwłoce (zwłoka wierzyciela).

Wierzyciel może odmówić przyjęcia takiego przeterminowanego świadczenia dopiero wówczas to świadczenie na skutek zwłoki dłużnika utraciło dla niego całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie. W razie sporu sądowego dowód co do tego, że świadczenie utraciło dla wierzyciela znaczenie obciąża tego wierzyciela. Jeżeli przeterminowane świadczenia utraciło dla wierzyciela znaczenie to oprócz tego, że wierzyciel staje się uprawniony do odmowy przyjęcia świadczenia to może on żądać naprawienia szkody jaką poniósł w następstwie definitywnego niewykonania zobowiązania (art. 477 § 2 k.c.). Odmowa przyjęcia przeterminowane świadczenia jest uprawnieniem prawo kształtującym i wierzyciel realizuje je przez oświadczenie woli złożone będącemu w zwłoce dłużnikowi. Najpóźniej powinno być ono złożone w momencie gdy dłużnik zaofiaruje wierzycielowi świadczenie. Na skutek złożenia takiego oświadczenia pierwotny obowiązek świadczenia zmienia się w obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.