Ta instytucja pod rygorem nałożenia na stronę sankcji dopuszczającą się różnego rodzaju obstrukcji procesowych ma powstrzymać tę stronę przed podejmowaniem tych działań i w konsekwencji przyczynić się do szybszego załatwienia sprawy przed sądem.
Jak dokładnie działa instytucja nadużycia prawa procesowego?
JAK BRZMI KLAUZULA NADUŻYCIA PRAWA PROCESOWEGO?
Nadużycie prawa procesowego zostało opisane w art. 4(1) kodeksu postępowania cywilnego (kpc). Zgodnie z tym uregulowaniem strony i uczestnicy postępowania nie mogą z przysługującego im w procedurze cywilnej uprawnienia czynić użytku niezgodnego z celem tego, dla którego ustanowiono to uprawnienie.
KIEDY MAMY DO CZYNIENIA Z NADUŻYCIEM PRAWA PROCESOWEGO?
Strona dopuszcza się nadużycia prawa procesowego jeżeli wykorzystuje czynność procesową aby osiągnąć inny cel niż cel, któremu ta czynność procesowa służy (w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej można odnaleźć „obrazowe” wyjaśnienie jak należy oceniać czy działanie strony powinno być uznane za naruszenie prawa procesowego – wg ustawodawcy należy badać „działania strony in concreto jest zgodny z celem danej instytucji procesowej in abstracto”). Można by w tym miejscy postawić pytanie czy oby na pewno tak szerokie ujmowanie nadużycia prawa procesowego jest na pewno słuszne? Dlaczego bowiem należy „karać” stronę tylko za to, że chce osiągnąć inny cel niż ten cel, który przyświecał ustawodawcy regulującemu daną instytucję procesową? W istocie na tym polega m.in. stosowanie i rozwój prawa, tzn. na tym, że dane instytucje znajdują wiele innych zastosowań niż tylko te jakie miały pierwotnie („prawo żyje”). Tytułem przykładu można się odwołać do zawezwania do próby ugodowej. Instytucja ta została wprowadzona jako narzędzie do ugodowego załatwienia sprawy przed sądem, ale była i jest wykorzystywana nagminnie jako środek przerywający bieg terminu przedawnienia. Korzystania z niej w taki sposób może być traktowane jako jej nadużycie gdyby uznać, że nadużyciem jest korzystanie z
Wreszcie takie podejście ma kolejną wadę – odwołuje się ono do celu przepisu prawnego a jak wiadomo cel ten jest zawsze co najmniej do pewnego stopnia subiektywnie ocenny i to co dla jednego człowieka jest celem przepisu dla innego już nim nie jest.
Wydaje się, że przez nadużycie prawa procesowego należy rozumieć takie działanie strony, które polega na wykorzystaniu danej instytucji procesowej niezgodnie z jej celem (przeznaczeniem) skutkujące realizacją celu, który jest sprzeczny z przepisami procedury cywilnej, przy czym przez przepis należy rozumieć konkretny przepis kodeksu postępowania cywilnego i zasady ogólne, które z tych przepisów można wyinterpretować. Dopiero bowiem wówczas gdy działanie strony będzie naruszało procedurę cywilną nawet „pod przykryciem” korzystania z konkretnej instytucji procesowej będzie można mówić, że to działania jest nadużyciem prawa procesowego.
JAKIE SĄ SKUTKI JEZELI SĄD UZNA, ŻE NASZE DZIAŁANIE JEST NADUŻYCIEM PRAWA PROCESOWEGO ?
W pierwszej kolejności, jeżeli zachowanie strony wskazuje, że jest ono nadużyciem prawa procesowego, sąd powinien pouczyć stronę o możliwości zastosowania wobec niej sankcji (art. 226 (2) kpc). Jaki jest skutek tego jeżeli sąd nie pouczy o tym strony a strona dopuści się nadużycie prawa procesowego? Tego ustawodawca nie uregulował. Wydaje się, że w przypadku braku pouczenia strony o tym, że jej poczynania mogą zostać uznane za nadużycie prawa procesowego, sąd nie będzie mógł zastosować następnie wobec tej strony sankcji za nadużycie prawa procesowego.
Sankcje, które sąd może zastosować wobec strony nadużywającej prawa procesowego są następujące:
1) grzywna. Maksymalna wysokość tej grzywny to 3 tysiące złotych;
2) nałożenie na stronę obowiązku zwrotu kosztów w części większej niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości, odpowiednio do spowodowanej nadużyciem zwłoki w rozpoznaniu sprawy, niezależnie od wyniku sprawy;
3) sąd może na wniosek strony przeciwnej przyznać jej (od strony dopuszczającej się nadużycia) koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy, nie więcej jednak niż dwukrotnie;
4) sąd może na wniosek strony przeciwnej podwyższyć stopę odsetek zasądzonych dla tej strony od strony, której nadużycie spowodowało zwłokę w rozpoznaniu sprawy, za czas odpowiadający tej zwłoce. Stopa ta może zostać podwyższona nie więcej niż dwukrotnie. Do tego podwyższenia odsetek nie stosuje się przepisów o maksymalnej dopuszczalnej wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie nie stosuje się.
Sankcje te sąd nakłada w orzeczeniu kończącym sprawę. Mogą one być stosowane kumulatywnie.
Przedstawione powyżej uregulowania są aktualne wg stanu prawnego na dzień 07.11.20221r.