W pierwszej kolejności słowo wyjaśnienia do określenia umowy "ciągłej". Nie jest to określenie ustawowe ani prawnicze, a używam go w celu "skrótowego" i czytelnego odniesienia się do umów (czy też zobowiązań) o charakterze trwałym. Cechą takich umów jest to, że przedmiotem świadczenia jednej ze stron lub świadczeń obydwu stron są zachowania trwające przez dłuższy lub krótszy czas (świadczenie nie polega na jednostkowym zachowaniu się dłużnika), tzn. przez czas trwania umowy. A na czym polega problem w odstąpieniu od takiej umowy? Otóż nie jest jasne czy w następstwie złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy umowa ta upada ze skutkiem ex tunc (czyli powstaje stan taki jakby umowa nigdy nie została zawarta) czy też umowa ta upada ze skutkiem ex nunc (czyli to co strony dotychczas sobie świadczyły strony zachowuje i przestają być zobowiązane do świadczenia na przyszłość).

Skutki odstąpienia od umowy wzajemnej reguluje art. 494 § 1 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym uregulowaniem na skutek odstąpienia od umowy strony zobowiązane są do zwrotu tego co w wykonaniu umowy sobie świadczyły i zostają zwolnione z obowiązku spełnienia świadczeń jeszcze niespełnionych w wykonaniu umowy. Oprócz tego strona, która złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy, może żądać na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. W tym uregulowaniu chodzi o to, że na skutek odstąpienia od umowy powinien zostać przywrócony taki stan jaki istniałby gdy umowa nigdy nie została zawarta, czyli mamy do czynienia ze skutkiem ex tunc.

Problemem jest czy dokładnie takie same skutki powstają w razie odstąpienia od umowy "ciągłej", czyli jak była mowa wyżej. umowy w której świadczenie jednej ze stron trwa przez okres obowiązywania umowy?

Generalnie kodek cywilny zawiera uregulowania, że w przypadkach zobowiązań o charakterze trwałym skutek ich rozwiązania następuje ex nunc, czyli na przyszłość. Więc mamy wówczas taką sytuację, że to co strony sobie świadczyły do chwili "unicestwienia" umowy pozostaje "w mocy" bo zostało spełnione w wykonaniu ważnej i skutecznej umowy i przestają istnieć zobowiązania stron do świadczeń za czas po wygaśnięciu umowy. Ale w tych przypadkach kodeks cywilny mówi o wypowiedzeniu umowy, a nie odstąpieniu od umowy.

Nie trzeba wielkich dociekań aby zauważyć, że zaakceptowanie wygaśnięcia umowy ze skutkiem ex tunc w przypadku umów o charakterze trwałym jest nieracjonalne dla stron tej umowy.

Dalej należy rozważyć unormowanie zawarte w art. 491 § 2 zd. 1 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym unormowaniem w przypadku odstąpienia od umowy, zgodnie z którą strony są zobowiązane do świadczeń podzielnych, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części tych świadczeń, to uprawnienie strony do odstąpienia od umowy ogranicza się do niespełnionego świadczenia (według wyboru strony do całości niespełnionego świadczenia lub części tego świadczenia). Z tego uregulowania wynika zatem, że nie można odstąpić od umowy co do świadczeń przez dłużnika już spełnionych.

I tu powstaje kluczowe pytanie : czy uregulowanie zawarte w art. 491 § 2 zd. 1 kodeksu cywilnego ma zastosowanie również do świadczeń okresowych lub ciągłych? W wyroku z dnia 15.05.2007r. w sprawie sygn. akt V CSK 30/07 Sąd Najwyższy uznał, że nie może budzić wątpliwości, że świadczenie ciągłe jest świadczeniem podzielnym (zdaniem Sądu Najwyższego takie świadczenia jest na pewno podzielne pod względem czasu). W konsekwencji zatem odstąpienie od umowy wzajemnej, na mocy której strona (lub obydwie strony) są zobowiązane do wykonania świadczenia o charakterze ciągłym wywołuje skutek ex nunc, czyli na przyszłość. Oznacza to, że strony nie mają obowiązku zwracania sobie tego co do chwili złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy sobie świadczyły.

 Przedstawione powyżej uregulowania są aktualne wg stanu prawnego obowiązującego na dzień 09.02.2022r.