Zastrzeżenie o nieprzenoszalności wierzytelności.
data dodania: 2016-06-01
Powszechnie umowne wyłączenie lub ograniczeni zbywalności wierzytelności z łaciny określa się jako : pactum de non cedendo. Umowne zastrzeżenie o wyłączeniu lub ograniczeniu zbywalności wierzytelności stwierdzonych pismem reguluje art. 514 k.c., który stanowi, że w przypadku gdy wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez zgody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział.
Stwierdzenie wierzytelności pismem w rozumieniu art. 514 k.c. może być dowolne, czyli:
(i) może to być pisemna umowa, z której wynika wierzytelność;
(ii) może to być inny dokument określający powinność dłużnika, np. faktura;
(iii) może to być późniejsza zmiana umowy dokonana w formie pisemnej.
Umowne wyłączenie lub ograniczenie zbywalności wierzytelności może budzić wątpliwości w świetle uregulowania art. 57 § 1 k.c., zgodnie z którym nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne. Niewątpliwie wierzytelność jest (z zasady) prawem zbywalnym dlatego umowna możliwość wyłączenia lub ograniczenia zbywalności jest wyjątkiem od art. 57 § 1 k.c. W szczególności o tyle doniosłym, że takie umowne zastrzeżenie jest skuteczne wobec nabywcy wierzytelności.
Przyjmuje się, że pactum de non cedendo aby było skuteczne :
(i) może być elementem treści umowy – czyli jest kolejnym postanowieniem treści kontraktu;
(ii) może znajdować się w dokumentacji kontraktu, stanowiącej jego integralną część- czyli np w załączniku do umowy właściwej;
(iii) może mieć także postać klauzuli, dodanej do umowy po powstaniu zobowiązania.
Na skutek zawarcia w umowie klauzuli o wyłączaniu lub ograniczeniu zbywalności wierzytelności cesjonariusz (nabywca wierzytelności) co do zasady nie może bronić się wobec dłużnika zarzutem, że w chwili dokonywania przelewu nie wiedział o umownym wyłączeniu cesji. Możliwość podniesienia wskazanego zarzutu przez nabywcę wierzytelności dotyczy jedynie sytuacji, w której cedowana wierzytelność jest stwierdzona pismem, a pismo to nie zawiera wzmianki o wyłączeniu lub ograniczeniu zbywalności wierzytelności.
Przyjmuje się, że w przypadku istnienia kilku dokumentów stwierdzających istnienie wierzytelności zbytej w drodze przelewu, z których tylko część zawiera informację o zakazie lub ograniczeniu dokonywania przelewu bez zgody dłużnika, ocena skuteczności tego zastrzeżenia wymaga ustalenia, na podstawie jakiego dokumentu wierzyciel wykazał wobec nabywcy wierzytelności jej istnienie. Należy rozumieć to w ten sposób, że ograniczeniu zbywalności wobec nabywcy jest skuteczne jeżeli w piśmie, z którym się zapoznał, była zawarta wzmianka o ograniczeniu lub wyłączeniu zbywalności.
Brak wzmianki powoduje, że pactum de non cedendo staje się bezskuteczne wobec cesjonariusza, chyba że w chwili dokonywania przelewu wiedział o istnieniu tego zastrzeżenia. Ciężar udowodnienia, że nabywca o tym wiedział spoczywa na dłużniku. Uznaje się, że ochrona nabywcy wierzytelności nie jest wyłączona również w wypadku, jeżeli pismo stwierdzające istnienie wierzytelności nie zawiera wzmianki o ograniczeniu lub wyłączeniu przelewu bez zgody dłużnika, a o zastrzeżeniu tym nabywca wierzytelności mógł się dowiedzieć przy dołożeniu należytej staranności.
Jeśli dłużnik zgody na przelew nie wyrazi, to umowa przelewu nie jest wobec niego skuteczna i jego wierzycielem pozostaje cedent (zbywca wierzytelności).
Wyrażenie przez dłużnika zgody na zbycie wierzytelności uchyla istniejący zakaz lub inne ograniczenie przelewu.
Co do skutku dla umowy przelewu późniejszej zgody dłużnika prezentowane są różne stanowiska. Twierdzi się, że w przypadku braku zgody dłużnika skutek zobowiązujący pozostaje „ważny” a skutek rozporządzający pozostaje „w zawieszeniu” do chwili wyrażanie przez dłużnika zgody. W przypadku zawarcia przez strony tylko umowy zobowiązującej późniejsze wyrażanie przez dłużnika zgody jest podstawą do zawarcia przez strony umowy rozporządzającej. Twierdzi się jednak też, że zgoda na dokonanie przelewu nie może być wyrażona po jego dokonaniu i umowa cesji zawarta bez zgody dłużnika w takim wypadku nie odniesie skutku w postaci przelewu, a wyrażenie przez dłużnika zgody po dacie przelewu sanuje najwyżej umowę cesji jako zobowiązującą do przeniesienia wierzytelności.
Dobra wiara nabywcy wierzytelności jest wyłączona, gdy nabywca wierzytelności w chwili przelewu wiedział o zastrzeżeniu pactum de non cedendum, przy czym chodzi i o wiedzę nabywcy w chwili umowy cesji, a nie po jej zawarciu.
Twierdzi się, że brak stosownego zastrzeżenia w fakturze VAT o zakazie przelewu wierzytelności nie jest wystarczającą przesłanką do przyjęcia, że nabywca wierzytelności korzysta z ochrony przewidzianej w art. 514 k..c. Pogląd ten argumentuje się w ten sposób, że faktura jest dokumentem księgowym, a nie dokumentem, w którym mogą być zawierane klauzule umowne.
(i) może to być pisemna umowa, z której wynika wierzytelność;
(ii) może to być inny dokument określający powinność dłużnika, np. faktura;
(iii) może to być późniejsza zmiana umowy dokonana w formie pisemnej.
Umowne wyłączenie lub ograniczenie zbywalności wierzytelności może budzić wątpliwości w świetle uregulowania art. 57 § 1 k.c., zgodnie z którym nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne. Niewątpliwie wierzytelność jest (z zasady) prawem zbywalnym dlatego umowna możliwość wyłączenia lub ograniczenia zbywalności jest wyjątkiem od art. 57 § 1 k.c. W szczególności o tyle doniosłym, że takie umowne zastrzeżenie jest skuteczne wobec nabywcy wierzytelności.
Przyjmuje się, że pactum de non cedendo aby było skuteczne :
(i) może być elementem treści umowy – czyli jest kolejnym postanowieniem treści kontraktu;
(ii) może znajdować się w dokumentacji kontraktu, stanowiącej jego integralną część- czyli np w załączniku do umowy właściwej;
(iii) może mieć także postać klauzuli, dodanej do umowy po powstaniu zobowiązania.
Na skutek zawarcia w umowie klauzuli o wyłączaniu lub ograniczeniu zbywalności wierzytelności cesjonariusz (nabywca wierzytelności) co do zasady nie może bronić się wobec dłużnika zarzutem, że w chwili dokonywania przelewu nie wiedział o umownym wyłączeniu cesji. Możliwość podniesienia wskazanego zarzutu przez nabywcę wierzytelności dotyczy jedynie sytuacji, w której cedowana wierzytelność jest stwierdzona pismem, a pismo to nie zawiera wzmianki o wyłączeniu lub ograniczeniu zbywalności wierzytelności.
Przyjmuje się, że w przypadku istnienia kilku dokumentów stwierdzających istnienie wierzytelności zbytej w drodze przelewu, z których tylko część zawiera informację o zakazie lub ograniczeniu dokonywania przelewu bez zgody dłużnika, ocena skuteczności tego zastrzeżenia wymaga ustalenia, na podstawie jakiego dokumentu wierzyciel wykazał wobec nabywcy wierzytelności jej istnienie. Należy rozumieć to w ten sposób, że ograniczeniu zbywalności wobec nabywcy jest skuteczne jeżeli w piśmie, z którym się zapoznał, była zawarta wzmianka o ograniczeniu lub wyłączeniu zbywalności.
Brak wzmianki powoduje, że pactum de non cedendo staje się bezskuteczne wobec cesjonariusza, chyba że w chwili dokonywania przelewu wiedział o istnieniu tego zastrzeżenia. Ciężar udowodnienia, że nabywca o tym wiedział spoczywa na dłużniku. Uznaje się, że ochrona nabywcy wierzytelności nie jest wyłączona również w wypadku, jeżeli pismo stwierdzające istnienie wierzytelności nie zawiera wzmianki o ograniczeniu lub wyłączeniu przelewu bez zgody dłużnika, a o zastrzeżeniu tym nabywca wierzytelności mógł się dowiedzieć przy dołożeniu należytej staranności.
Jeśli dłużnik zgody na przelew nie wyrazi, to umowa przelewu nie jest wobec niego skuteczna i jego wierzycielem pozostaje cedent (zbywca wierzytelności).
Wyrażenie przez dłużnika zgody na zbycie wierzytelności uchyla istniejący zakaz lub inne ograniczenie przelewu.
Co do skutku dla umowy przelewu późniejszej zgody dłużnika prezentowane są różne stanowiska. Twierdzi się, że w przypadku braku zgody dłużnika skutek zobowiązujący pozostaje „ważny” a skutek rozporządzający pozostaje „w zawieszeniu” do chwili wyrażanie przez dłużnika zgody. W przypadku zawarcia przez strony tylko umowy zobowiązującej późniejsze wyrażanie przez dłużnika zgody jest podstawą do zawarcia przez strony umowy rozporządzającej. Twierdzi się jednak też, że zgoda na dokonanie przelewu nie może być wyrażona po jego dokonaniu i umowa cesji zawarta bez zgody dłużnika w takim wypadku nie odniesie skutku w postaci przelewu, a wyrażenie przez dłużnika zgody po dacie przelewu sanuje najwyżej umowę cesji jako zobowiązującą do przeniesienia wierzytelności.
Dobra wiara nabywcy wierzytelności jest wyłączona, gdy nabywca wierzytelności w chwili przelewu wiedział o zastrzeżeniu pactum de non cedendum, przy czym chodzi i o wiedzę nabywcy w chwili umowy cesji, a nie po jej zawarciu.
Twierdzi się, że brak stosownego zastrzeżenia w fakturze VAT o zakazie przelewu wierzytelności nie jest wystarczającą przesłanką do przyjęcia, że nabywca wierzytelności korzysta z ochrony przewidzianej w art. 514 k..c. Pogląd ten argumentuje się w ten sposób, że faktura jest dokumentem księgowym, a nie dokumentem, w którym mogą być zawierane klauzule umowne.