Dnia 1 stycznia 2016r. wchodzi w życie Prawo restrukturyzacyjne (ustawa z dnia 15 maja 2015r. Prawo restrukturyzacyjne). Ustawa ta zmienia w dosyć istotnym stopniu dotychczasowe zasady odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej.
Dodatkowo ustawa ta przesądza sporną dotychczas kwestię odpowiedzialności likwidatorów spółek i innych osób prawnych za zaległości podatkowe powstałe w okresie likwidacji.
Prawo restrukturyzacyjne zostało uchwalone w odpowiedzi na bolączki prawa upadłościowego i naprawczego. W uzasadnieniu projektu Prawa restrukturyzacyjnego wskazano, że postępowania upadłościowe prowadzone na podstawie obowiązującego prawa upadłościowego i naprawczego cechują się co najmniej trzema wadami: są długie, w małym stopniu zaspokajają wierzytelności upadłego i są drogie. Zauważono również, że wysoki odsetek wniosków o ogłoszenie upadłości jest oddalanych z uwagi na brak wystarczającego majątku na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego.
Od siebie dodam, że te wnioski ocenne o działaniu obecnego prawa upadłościowego są bardzo wyważone. Zajmując się swego czasu upadłościowymi mogę powiedzieć że: (i) nigdy nie widziałem wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego w wymaganym terminie, (ii) dłużnik jeżeli już upadł to przeważnie był zupełnym bankrutem, (iii) czas trwania postępowań upadłościowych był zatrważający i (iv) zaspokojenie wierzycieli było znikome a zdarzało się, że na finiszu upadłości zobowiązania upadłego były większe niż w chwili upadłości.
W zamyśle ustawodawcy lekiem na dysfunkcje instytucji upadłości w kształcie obecnie działającym ma być postępowanie restrukturyzacyjne. To postępowanie ma na celu „restrukturyzację przedsiębiorstwa dłużnika i zapobieżenie jego likwidacji” (uzasadnienie projektu).
Zmiana zasad postępowania wobec przedsiębiorcy który nie reguluje swoich zobowiązań lub w stosunku do którego można przypuszczać, że nie będzie regulował swoich zobowiązań z przyszłości, zmienia m.in. zasady odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. i spółki akcyjnej za zaległości podatkowe tych spółek.
Dla odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. i spółki akcyjnej najistotniejsze są dwie zmiany wprowadzone ustawą Prawo restrukturyzacyjne : (i) zmiana art. 116 ustawy Ordynacji podatkowej i (ii) zmiana art. 11 i art. 21 prawa upadłościowego i naprawczego.
Do dnia 31 grudnia 2015r. członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności za zaległości podatkowe m.in. jeżeli wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości spółki kapitałowej lub wszczęto postępowanie zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo jeżeli wykazał, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) nastąpiło bez jego winy.
Od dnie 1 stycznia 2016r. członek zarządu będzie mógł się uwolnić od odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki kapitałowej m.in. na tej podstawie, że wykaże, iż we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub we właściwym czasie otwarte zostało postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy Prawo restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu prowadzonego na podstawie ustawy Prawo restrukturyzacyjne albo jeżeli członek zarządu wykaże, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy.
Różnice w brzmieniu sprzed i od 1 stycznia 2016r. polegają na tym, że nie ma już mowy o uwolnieniu się od odpowiedzialności za zaległości podatkowe na tej podstawie, że we właściwym czasie złożono wniosek o wszczęcie postępowania układowego i na tej podstawie, że członek zarządu nie ponosi winy w niezgłoszeniu wniosku o wszczęcie postępowania układowego. Ta zmiana jest porządkowa, ponieważ postępowanie układowe nie istniało od uchylania rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z 1934 Prawo o postępowaniu układowym. Od 1 stycznia 2016r. członek zarządu będzie mógł się uwolnić od odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej jeżeli wykaże, że we właściwym czasie otwarte zostało postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy Prawo restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu prowadzonego na podstawie ustawy Prawo restrukturyzacyjne.
Druga istotna zmiana (a w zasadzie najistotniejsza, bo zmiana art. 116 Ordynacji podatkowej wynika z wprowadzenia Prawa restrukturyzacji i zmian z tym związanych w Prawie upadłościowym i naprawczym) dla odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej wynika ze zmiany przez Prawo restrukturyzacyjne treści art. 11 i art. 21 Prawa upadłościowego i naprawczego. Do dnia 31 grudnia 2015r. członek zarządu spółki kapitałowej miał obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości spółki z o.o. i spółki akcyjnej w terminie dwóch tygodni od dnia zaprzestania wykonywania przez którąś z tych spółek jej wymagalnych zobowiązań pieniężnych lub w terminie dwóch tygodni od dnia w którym zobowiązania którejś z tych spółek przekroczyły wartość jej majątku.
Według stanu obowiązującego od dnia 1 stycznia 2016r. członek zarządu będzie miał obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości spółki z o.o. lub spółki akcyjnej w terminie 30 dni od dnia, w którym któraś z tych spółek stała się niewypłacalna. Z kolei niewypłacalność będzie oznaczała (i) stan w którym dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań i (ii) stan w którym zobowiązania przekraczają wartość jego majątku a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Jednocześnie ustawodawca wprowadził domniemanie (wzruszalne), że utrata zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych następuje wówczas gdy opóźnienie w wykonywaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące i domniemanie (też wzruszalne), że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość majątku dłużnika, jeżeli zgodnie z bilansem zobowiązania dłużnika, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Ponadto w odróżnieniu od obecnie obowiązującego stanu prawnego, przy ustaleniu czy zobowiązania (pieniężne) przekraczają wartość jego majątku, do tego majątku nie będzie się wlicza składników niewchodzących do masy upadłości, a do zobowiązań pieniężnych nie będzie się wlicza zobowiązań przyszłych, w tym zobowiązań pod warunkiem zawieszającym, oraz zobowiązań wobec wspólnika albo akcjonariusza z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach o których mowa w art. 342 ust. 1 pkt 4 Prawa upadłościowego i naprawczego.
Prawo restrukturyzacyjne dodaje do ustawy Ordynacja podatkowa uregulowanie (art. 116b) jednoznacznie rozstrzygające o odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej ich likwidatorów. Do tej pory problem ten nie był rozstrzygany jednolicie. Od 1 stycznia 2016r. likwidatorzy spółki z o.o. i spółki akcyjnej będą odpowiadali za zaległości podatkowe tych spółek powstałe w okresie likwidacji. Ze te zaległości nie będą jednak odpowiadali likwidatorzy ustanowieni przez sąd. Likwidatorzy odpowiadają za zaległości podatkowe powstałe po dnie wejścia w życie ustawy Prawo restrukturyzacyjne (czyli po dniu 1 stycznia 2016r.).