Wykładnia treści umowy – kombinowana metoda wykładni treści oświadczeń woli.
data dodania: 2016-03-20
Wykładnia oświadczeń woli polega na ustaleniu ich znaczenia, czyli sensu. Ma ona na celu ustalenie właściwej treści regulacji zawartej w oświadczeniu woli. Dyrektywy wykładni treści oświadczeń woli reguluje art. 65 kodeksu cywilnego. Jego §1 ma zastosowanie do wszelkich rodzajów czynności prawnych, a § 2 wprowadza dodatkową regułę mającą zastosowanie do dwustronnych czynności prawnych, czyli umów. Zgodnie z art. 65 § 2 kodeksu cywilnego w umowach należy badać jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, a nie powinno się opierać na dosłownym brzmieniu umowy. W orzecznictwie i doktrynie prawa cywilnego wypracowano i zgodnie przyjmuje się, że treść złożonych przez strony umowy oświadczeń woli należy wykładać (czyli odkodowywać to co strony rozumiały przez złożenie takich a nie innych oświadczeń) przez zastosowanie tzw. kombinowanej metody wykładni treści oświadczeń woli.
Stosowanie kombinowanej metody wykładni do umów obejmuje dwie fazy. W pierwszej fazie sens oświadczenia woli ustala się mając na uwadze rzeczywistą wolę stron. A jeżeli okaże się, że strony nie przyjmowały tego samego znaczenia oświadczenia woli (czyli nie rozumiały go w taki sam sposób), konieczne jest przejście do drugiej, obiektywnej fazy wykładni. Druga faza polega na tym, że znaczący dla prawa sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak, jak adresat sens ten rozumiał i rozumieć powinien. Za wiążące uznaje się w tej fazie takie rozumienie oświadczenia woli, które jest wynikiem starannych zabiegów interpretacyjnych adresata.
W pierwszej fazie (wykładnia subiektywna) sens oświadczenia woli ustala się, mając na uwadze rzeczywiste znaczenie treści użytych sformułowań przyjętego przez strony. Oznacza to, że uznaje się za wiążący sens oświadczenia woli, taki w jakim rozumiała go zarówno osoba składająca, jak i odbierająca to oświadczenie, czyli że decydująca jest zatem rzeczywista wola stron.
Oznacza to, że pierwszeństwo ma ustalenie jaki sens strony przypisywały użytym w oświadczeniach zwrotom i wyrażeniom. Jeżeli te zwroty i wyrażenia rozumiały w taki sam sposób, to ten sens jest wiążący.
W drugiej fazie (wykładnia obiektywna) właściwy dla prawa sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak jak adresat sens ten rozumiał i rozumieć powinien. Za wiążące uznaje się takie rozumienie oświadczenia woli, które jest wynikiem starannych zabiegów interpretacyjnych adresata. Decydujące zatem to jak treść oświadczenie rozumiał adresat, który z należytą starannością dokonuje wykładni zmierzającej do „odtworzenia treści myślowych” osoby składającej oświadczenie woli. W ten sposób chroni się zaufanie odbiorcy oświadczenia woli ponad wolą (rozumieniem) nadawcy oświadczenie. Wynika to z tego, że to nadawca tworzy oświadczenie woli i powinien uczynić to w taki sposób, aby było ono zgodnie z jego wolą zrozumiane przez odbiorcę.
Te wyżej wskazane reguły interpretacyjne mają zastosowanie w szczególności wtedy, gdy postanowienia umowy nie są dostatecznie jasne. Przy ich użyciu nie można jednak dokonywać ustaleń całkowicie sprzecznych z treścią umowy. Nie można również dojść do takich rezultatów, że zgodny zamiar stron będzie oznaczał postanowienia sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa.
Z drugiej strony wynik wykładni nie może nigdy unicestwić autonomii woli stron wyrażonej w umowie. Zasadą bowiem jest że wiąże ustalona przez strony w sposób swobodny i nieskrępowany treść umowy.
Zauważyć również należy, że nie ma podstaw do zacieśnienia wykładni czynności prawnych tylko do tzw. „niejasnych” postanowień stron. Proces interpretacji umowy może się zakończyć ze względu na jej „jasny” sens dopiero wtedy, gdy treść umowy jest „jasna” po zastosowaniu kolejnych reguł wykładni. Oznacza, że ostatecznie ustalona treść umowy z zastosowaniem reguł wykładni treści oświadczeń woli będzie inna od „dosłownej” treści umowy.
W przypadku oświadczeń woli ujętych w formie pisemnej, to sens tych oświadczeń ustala się, przyjmując za podstawę wykładni przede wszystkim tekst dokumentu, w którym te oświadczenia zostały zawarte. Podstawo znaczenie mają językowe reguły znaczeniowe. Znaczenie poszczególnych wyrażeń odczytuje się z uwzględnieniem kontekstu całej umowy i okoliczności, w jakich oświadczenie woli zostało złożone. Tekst dokumentu nie stanowi wyłącznej podstawy wykładni ujętych w nim oświadczeń woli składanych indywidualnie oznaczonym osobom, co znaczy że na proces wykładnie treści oświadczeń wpływ mogą mieć dowody ze świadków lub z przesłuchania stron (jeżeli między stronami dojdzie już do procesu).
W pierwszej fazie (wykładnia subiektywna) sens oświadczenia woli ustala się, mając na uwadze rzeczywiste znaczenie treści użytych sformułowań przyjętego przez strony. Oznacza to, że uznaje się za wiążący sens oświadczenia woli, taki w jakim rozumiała go zarówno osoba składająca, jak i odbierająca to oświadczenie, czyli że decydująca jest zatem rzeczywista wola stron.
Oznacza to, że pierwszeństwo ma ustalenie jaki sens strony przypisywały użytym w oświadczeniach zwrotom i wyrażeniom. Jeżeli te zwroty i wyrażenia rozumiały w taki sam sposób, to ten sens jest wiążący.
W drugiej fazie (wykładnia obiektywna) właściwy dla prawa sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak jak adresat sens ten rozumiał i rozumieć powinien. Za wiążące uznaje się takie rozumienie oświadczenia woli, które jest wynikiem starannych zabiegów interpretacyjnych adresata. Decydujące zatem to jak treść oświadczenie rozumiał adresat, który z należytą starannością dokonuje wykładni zmierzającej do „odtworzenia treści myślowych” osoby składającej oświadczenie woli. W ten sposób chroni się zaufanie odbiorcy oświadczenia woli ponad wolą (rozumieniem) nadawcy oświadczenie. Wynika to z tego, że to nadawca tworzy oświadczenie woli i powinien uczynić to w taki sposób, aby było ono zgodnie z jego wolą zrozumiane przez odbiorcę.
Te wyżej wskazane reguły interpretacyjne mają zastosowanie w szczególności wtedy, gdy postanowienia umowy nie są dostatecznie jasne. Przy ich użyciu nie można jednak dokonywać ustaleń całkowicie sprzecznych z treścią umowy. Nie można również dojść do takich rezultatów, że zgodny zamiar stron będzie oznaczał postanowienia sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa.
Z drugiej strony wynik wykładni nie może nigdy unicestwić autonomii woli stron wyrażonej w umowie. Zasadą bowiem jest że wiąże ustalona przez strony w sposób swobodny i nieskrępowany treść umowy.
Zauważyć również należy, że nie ma podstaw do zacieśnienia wykładni czynności prawnych tylko do tzw. „niejasnych” postanowień stron. Proces interpretacji umowy może się zakończyć ze względu na jej „jasny” sens dopiero wtedy, gdy treść umowy jest „jasna” po zastosowaniu kolejnych reguł wykładni. Oznacza, że ostatecznie ustalona treść umowy z zastosowaniem reguł wykładni treści oświadczeń woli będzie inna od „dosłownej” treści umowy.
W przypadku oświadczeń woli ujętych w formie pisemnej, to sens tych oświadczeń ustala się, przyjmując za podstawę wykładni przede wszystkim tekst dokumentu, w którym te oświadczenia zostały zawarte. Podstawo znaczenie mają językowe reguły znaczeniowe. Znaczenie poszczególnych wyrażeń odczytuje się z uwzględnieniem kontekstu całej umowy i okoliczności, w jakich oświadczenie woli zostało złożone. Tekst dokumentu nie stanowi wyłącznej podstawy wykładni ujętych w nim oświadczeń woli składanych indywidualnie oznaczonym osobom, co znaczy że na proces wykładnie treści oświadczeń wpływ mogą mieć dowody ze świadków lub z przesłuchania stron (jeżeli między stronami dojdzie już do procesu).
Te reguły interpretacyjne respektuje uznane przez prawo cywilne wartości, jakim są z jednej strony wola (intencja) osoby dokonującej czynności prawnej, z drugiej natomiast zaufanie, jakie budzi złożone oświadczenie woli u innych osób.