Przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody.
data dodania: 2016-05-22
Przyczynie się poszkodowanego do powstania szkody reguluje art. 362 k.c. Zgodnie z jego treścią jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody obowiązek naprawienie szkody ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza winy obu stron. Dłużnik (sprawca szkody) nie powinien bowiem ponosić ciężaru kompensowania szkody w zakresie, w jakim spowodowanie uszczerbku przypisać można wierzycielowi (poszkodowanemu).
Przyczynienie się do powstania szkody polega na tym, że zachowanie poszkodowanego współistnieje od początku z przyczyną, za którą odpowiada dłużnik. Natomiast przyczynienie się do zwiększenia szkody, polega na tym, że doznawszy już uszczerbku, za który odpowiada dłużnik, poszkodowany podejmuje działania lub dopuszcza się zaniechań, których podjęcie lub dopuszczenie się prowadzi do zwiększenia szkody.
Przyczynienie się do powstania szkody polega na tym, że zachowanie poszkodowanego współistnieje od początku z przyczyną, za którą odpowiada dłużnik. Natomiast przyczynienie się do zwiększenia szkody, polega na tym, że doznawszy już uszczerbku, za który odpowiada dłużnik, poszkodowany podejmuje działania lub dopuszcza się zaniechań, których podjęcie lub dopuszczenie się prowadzi do zwiększenia szkody.
Art. 362 k.c. nie ma zastosowania, jeżeli szkoda jest wyłącznie następstwem czynu (działania, zaniechania) samego poszkodowanego. Wówczas bowiem wyłącznym sprawcą szkody jest sam poszkodowany.
O przyczynieniu się poszkodowanego można mówić jedynie w sytuacji, gdy jego określone zachowanie pozostaje w normalnym związku przyczynowym ze szkodą. Chodzi zatem o związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Należy jednak podkreślić, że poszkodowany nie ma obowiązku podejmowania starań zmierzających do zmniejszenia szkody. Wyjątkiem jest sytuacja, w której czynności poszkodowanego wpływające na zmniejszenie uszczerbku mogą być przez niego podjęte bez żadnych obciążeń osobistych lub majątkowych.
Stopień redukcji odszkodowania w razie przyczynienie się poszkodowanego do powstanie szkody lub zwiększenie jej wysokości sąd ustala stosownie do stopnia winy obu stron.
Stosowania art. 362 k.c. zatem nie można wyłączać wobec osób zawodowo trudniących się daną działalnością. Jeżeli zatem te osoby są sprawcami szkody to należne od nich odszkodowania ulega również zmniejszeniu z uwagi na przyczynienie się poszkodowanego.
Art. 362 k.c. ma zastosowanie bez względu na to, jaka jest podstawa prawna odpowiedzialności za szkodę, tzn. bez względu na to chodzi o odpowiedzialność z mocy ustawy czy umowy, bez względu na to czy chodzi o odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania czy o odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych.
Stosowanie art. 362 k.c. polega na uwzględnieniu wszystkich okoliczności związanych z samym wyrządzeniem szkody, jak i przyczynieniem się poszkodowanego. Stopień winy sprawcy szkody i poszkodowanego jest tylko jedną z tych okoliczności.
Mówiąc najbardziej ogólnie można stwierdzić, że to jak należy rozumieć określenie przyczynienia się poszkodowanego zależy od podstawy prawnej, z jakiej wywodzi się roszczenie odszkodowawcze. Jeżeli odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę jest oparta na zasadzie winy, to również przesłanki zmniejszenia odszkodowania na podstawie art. 362 k.c. są surowsze. W tym wypadku aby zmniejszyć odszkodowanie przyczynienie się poszkodowanego musi być również zawinione. W przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka lub słuszności do zastosowania art. 362 k.c. wystarczy obiektywna nieprawidłowość (niewłaściwość) zachowania się poszkodowanego.
Podsumowując ten fragment można stwierdzić, że istnieją cztery koncepcje uwzględniania przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody : 1) adekwatny związek przyczynowy jako wyłączną przesłankę kwalifikowania przyczynienia; 2) poza istnieniem adekwatnego związku przyczynowego wymaga się aby zachowanie poszkodowanego było obiektywnie nieprawidłowe; 3) obok więzi kauzalnej i obiektywnie nieprawidłowego zachowania się poszkodowanego wymaga się równeż stwierdzenia winy poszkodowanego i 4) uzależnienie przesłanki przyczynienia od zasady odpowiedzialności dłużnika od zasady odpowiedzialności wierzyciela.
Istotną rzeczą jest to, że przyczynienie się poszkodowanego musi być „ukierunkowane na powstanie szkody”. Takim przyczynieniem nie jest reakcja poszkodowanego będąca tylko efektem zachowania się sprawcy.
Chociaż art. 362 k.c. stanowi tylko o poszkodowanym, to ma on zastosowanie również do sytuacji, w których mają zastosowanie przepisy o odpowiedzialności za cudze czyny.
Jeżeli odszkodowania dochodzą osoby poszkodowane pośrednio (art. 446 k.c.), a poszkodowany zaś, który przyczynił się do powstania szkody, zmarł, to wówczas odszkodowanie to również podlega zmniejszeniu na podstawie art. 362 k.c.
Zmniejszenie odszkodowania „stosownie do okoliczności” oznacza, że sąd decydując o zmniejszeniu odszkodowania powinien uwzględniać wszystkie okoliczności konkretnej sprawy, czyli takie okoliczności jak: stopień winy obu stron, rozmiar i waga uchybień po stronie poszkodowanego, motywy niewłaściwego działania poszkodowanego, nieuzasadniona bierność poszkodowanego, zaniechanie minimalizacji szkody.
Wspomnieć należy, że jeżeli za przyczynę powstania lub zwiększenia szkody odpowiada osoba trzecia wobec poszkodowanego i dłużnika, wówczas podstawą uwzględnienie działanie tej osoby stanowi art. 361 § 1 k.c., a nie art. 362 k.c.
Jeżeli w sentencji wyroku zostaje ustalona odpowiedzialność pozwanego za szkody mogące powstać w przyszłości, to w razie przyczynienia się poszkodowanego sąd powinien określić również w sentencji stopień przyszłego obniżenia odszkodowania (stopień przyczynienia).
Istotny problem rodzi się, gdy w związku ze zdarzeniem wywołującym szkodę poszkodowany otrzymał pewną korzyść majątkową. Powstaje wówczas problem czy najpierw określić stopień przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody i od tak określonego odszkodowania odjąć otrzymaną korzyść, czy najpierw od całości szkody odjąć otrzymaną korzyść i dopiero wówczas pomniejszyć odszkodowania stosownie do przyczynienia się? W uchwale z dn. 09.03.1974 (III CZP 75/73) wynika, że odszkodowanie najpierw należy zmniejszyć odpowiednio do stopnia przyczynienia się poszkodowanego i dopiero od tak ustalonej sumy odlicza się otrzymaną korzyść.
O przyczynieniu się poszkodowanego można mówić jedynie w sytuacji, gdy jego określone zachowanie pozostaje w normalnym związku przyczynowym ze szkodą. Chodzi zatem o związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Należy jednak podkreślić, że poszkodowany nie ma obowiązku podejmowania starań zmierzających do zmniejszenia szkody. Wyjątkiem jest sytuacja, w której czynności poszkodowanego wpływające na zmniejszenie uszczerbku mogą być przez niego podjęte bez żadnych obciążeń osobistych lub majątkowych.
Stopień redukcji odszkodowania w razie przyczynienie się poszkodowanego do powstanie szkody lub zwiększenie jej wysokości sąd ustala stosownie do stopnia winy obu stron.
Stosowania art. 362 k.c. zatem nie można wyłączać wobec osób zawodowo trudniących się daną działalnością. Jeżeli zatem te osoby są sprawcami szkody to należne od nich odszkodowania ulega również zmniejszeniu z uwagi na przyczynienie się poszkodowanego.
Art. 362 k.c. ma zastosowanie bez względu na to, jaka jest podstawa prawna odpowiedzialności za szkodę, tzn. bez względu na to chodzi o odpowiedzialność z mocy ustawy czy umowy, bez względu na to czy chodzi o odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania czy o odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych.
Stosowanie art. 362 k.c. polega na uwzględnieniu wszystkich okoliczności związanych z samym wyrządzeniem szkody, jak i przyczynieniem się poszkodowanego. Stopień winy sprawcy szkody i poszkodowanego jest tylko jedną z tych okoliczności.
Mówiąc najbardziej ogólnie można stwierdzić, że to jak należy rozumieć określenie przyczynienia się poszkodowanego zależy od podstawy prawnej, z jakiej wywodzi się roszczenie odszkodowawcze. Jeżeli odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę jest oparta na zasadzie winy, to również przesłanki zmniejszenia odszkodowania na podstawie art. 362 k.c. są surowsze. W tym wypadku aby zmniejszyć odszkodowanie przyczynienie się poszkodowanego musi być również zawinione. W przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka lub słuszności do zastosowania art. 362 k.c. wystarczy obiektywna nieprawidłowość (niewłaściwość) zachowania się poszkodowanego.
Podsumowując ten fragment można stwierdzić, że istnieją cztery koncepcje uwzględniania przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody : 1) adekwatny związek przyczynowy jako wyłączną przesłankę kwalifikowania przyczynienia; 2) poza istnieniem adekwatnego związku przyczynowego wymaga się aby zachowanie poszkodowanego było obiektywnie nieprawidłowe; 3) obok więzi kauzalnej i obiektywnie nieprawidłowego zachowania się poszkodowanego wymaga się równeż stwierdzenia winy poszkodowanego i 4) uzależnienie przesłanki przyczynienia od zasady odpowiedzialności dłużnika od zasady odpowiedzialności wierzyciela.
Istotną rzeczą jest to, że przyczynienie się poszkodowanego musi być „ukierunkowane na powstanie szkody”. Takim przyczynieniem nie jest reakcja poszkodowanego będąca tylko efektem zachowania się sprawcy.
Chociaż art. 362 k.c. stanowi tylko o poszkodowanym, to ma on zastosowanie również do sytuacji, w których mają zastosowanie przepisy o odpowiedzialności za cudze czyny.
Jeżeli odszkodowania dochodzą osoby poszkodowane pośrednio (art. 446 k.c.), a poszkodowany zaś, który przyczynił się do powstania szkody, zmarł, to wówczas odszkodowanie to również podlega zmniejszeniu na podstawie art. 362 k.c.
Zmniejszenie odszkodowania „stosownie do okoliczności” oznacza, że sąd decydując o zmniejszeniu odszkodowania powinien uwzględniać wszystkie okoliczności konkretnej sprawy, czyli takie okoliczności jak: stopień winy obu stron, rozmiar i waga uchybień po stronie poszkodowanego, motywy niewłaściwego działania poszkodowanego, nieuzasadniona bierność poszkodowanego, zaniechanie minimalizacji szkody.
Wspomnieć należy, że jeżeli za przyczynę powstania lub zwiększenia szkody odpowiada osoba trzecia wobec poszkodowanego i dłużnika, wówczas podstawą uwzględnienie działanie tej osoby stanowi art. 361 § 1 k.c., a nie art. 362 k.c.
Jeżeli w sentencji wyroku zostaje ustalona odpowiedzialność pozwanego za szkody mogące powstać w przyszłości, to w razie przyczynienia się poszkodowanego sąd powinien określić również w sentencji stopień przyszłego obniżenia odszkodowania (stopień przyczynienia).
Istotny problem rodzi się, gdy w związku ze zdarzeniem wywołującym szkodę poszkodowany otrzymał pewną korzyść majątkową. Powstaje wówczas problem czy najpierw określić stopień przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody i od tak określonego odszkodowania odjąć otrzymaną korzyść, czy najpierw od całości szkody odjąć otrzymaną korzyść i dopiero wówczas pomniejszyć odszkodowania stosownie do przyczynienia się? W uchwale z dn. 09.03.1974 (III CZP 75/73) wynika, że odszkodowanie najpierw należy zmniejszyć odpowiednio do stopnia przyczynienia się poszkodowanego i dopiero od tak ustalonej sumy odlicza się otrzymaną korzyść.