Potrącenie przedawnionej wierzytelności.
data dodania: 2019-02-27
Przedawnienie wierzytelności nie oznacza, że stała się ona dla wierzyciela bezużyteczna. Powszechne odczucie jest raczej takie, że przedawnioną wierzytelność można „wyrzucić do kosza” , bo nie ma ona żadnej wartości („nic nie może”). Jak wiadomo przedawniona wierzytelność nadal istnieje, tj. dłużnik nadal jest zobowiązany do spełnienia świadczenia (spełnienie świadczenie z przedawnionej wierzytelności nie jest świadczeniem bez podstawy prawnej). Skutek przedawnienia jest taki, że zobowiązanie staje się naturalne, czyli wierzyciel nie może dochodzić spełnienia świadczenia w drodze przymusu (jeżeli dłużnik podniesie zarzut przedawnienia). Jedną z istotnych wartości jakie zachowuje przedawniona wierzytelność jest to, że może ona zostać skutecznie przedstawione przez wierzyciela do potrącenia z wzajemną wierzytelnością tego dłużnika. Skutek tego potrącenia jest taki jak zawsze przy potrąceniu, czyli umorzenie obu wierzytelności do wysokości mniejszej z nich.
Z art. 498 § 1 kodeksu cywilnego wynika, że potrącane mogą być wierzytelności, które mogą być dochodzone w drodze przymusu prawnego. Końcowy fragment tego uregulowania brzmi bowiem następująco : „mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym”. Wierzytelność przedawniona nie nadaje się do dochodzenia przed sądem, bo dłużnik może bronić się zarzutem przedawnienia i powództwo zostaje wówczas oddalone. Tą negatywną konsekwencję dla wierzyciela przedawnionej wierzytelności co do możliwości jej potrącenie łagodzi uregulowanie zawarte w art. 502 kodeksu cywilnego. Zgodnie bowiem z art. 502 kodeksu cywilnego wierzytelność przedawniona może być potrącona jeżeli w chwili, gdy potrącenie było możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło. W ten sposób kodeks cywilny chroni raz nabyte prawo wierzyciela do dokonania potrącenia.
Jakie jest uzasadnienie takiego rozwiązania? Takie uregulowanie wynika z tego, że wierzyciel który jest jednocześnie dłużnikiem swojego dłużnika zwykle nie dochodzi przed sądem swojej wierzytelności, bo wie że obie te wierzytelności podlegają „kompensacie”. Gdyby nie było uregulowania zawartego w art. 502 kodeksu cywilnego niemożliwość potrącenia przedawnionej wierzytelności byłaby dla tego wierzyciela niewątpliwie krzywdząca jeżeli jego wierzytelność uległaby przedawnieniu wcześniej niż wzajemne wierzytelność jego dłużnika (SN w wyroku z dnia 24.09.2004r. sygn. akt I CK 141/04). Dodatkowo wskazuje się, że takie rozwiązanie prowadzi do oszczędności kosztów dochodzenie spełnienia świadczenia (tak SN w wyroku z dnia 24.9.2004r. sygn.. akt I CK 141/4.
Jak wynika z art. 52 kodeksu cywilnego jedynym ograniczeniem możliwości potrącenia wierzytelności przedawnionej jest to aby potrącana wierzytelność nie była przedawniona w chwili gdy potrącenie było możliwe. A kiedy mamy do czynienia z możliwością potrącenia wierzytelności? Uznaje się (SN w wyroku z dnia 24.09.2004r. sygn. akt I CK 141/04) możliwość potrącenia istnieje wówczas gdy występują wszystkie przesłanki wymienione w art. 498 § 1 kodeksu cywilnego. Chodzi o trzy przesłanki. Po pierwsze muszą istnieć dwie wierzytelności, których przedmiotem jest świadczenie pieniężne albo rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku. Poza tym muszą to być wierzytelności, w których dłużnik i wierzyciel są dla siebie wzajemnie wierzycielem i dłużnikiem. Po drugie każda z tych dwóch wierzytelności musi być wymagalna. Wymagalność oznacza stan, w którym wierzyciel może skutecznie żądać od dłużnika aby ten spełnił swoje świadczenie. I po trzecie muszą to być wierzytelności zaskarżalne (z wyjątkiem wynikającym oczywiście z art. 502 kodeksu cywilnego).
Dla jasności należy zaznaczyć, że art. 502 kodeksu cywilnego nie ma zastosowania do wierzytelności „sprekludowanych”. Mowa tu o wierzytelności, które nie powstają wskutek upływu terminów do podjęcia jakiś czynności przez wierzyciela np. wierzytelności z rękojmi przy sprzedaży. Jeżeli np. dla kupującego upłynął termin do złożenia oświadczenie o obniżeniu ceny sprzedaży rzeczy mającej wadę (art. 568 § 2 kodeksu cywilnego) to nie możliwe jest powołanie się na art. 502 kodeksu cywilnego i twierdzenie, że to oświadczenie mogło być złożone wówczas gdy istniała i była wymagalna wierzytelność, z którą kupujący chciałby potrącić wierzytelność o zwrot części zapłaconej ceny obniżonej przez złożenie przez niego oświadczenia o obniżeniu ceny.
Jakie jest uzasadnienie takiego rozwiązania? Takie uregulowanie wynika z tego, że wierzyciel który jest jednocześnie dłużnikiem swojego dłużnika zwykle nie dochodzi przed sądem swojej wierzytelności, bo wie że obie te wierzytelności podlegają „kompensacie”. Gdyby nie było uregulowania zawartego w art. 502 kodeksu cywilnego niemożliwość potrącenia przedawnionej wierzytelności byłaby dla tego wierzyciela niewątpliwie krzywdząca jeżeli jego wierzytelność uległaby przedawnieniu wcześniej niż wzajemne wierzytelność jego dłużnika (SN w wyroku z dnia 24.09.2004r. sygn. akt I CK 141/04). Dodatkowo wskazuje się, że takie rozwiązanie prowadzi do oszczędności kosztów dochodzenie spełnienia świadczenia (tak SN w wyroku z dnia 24.9.2004r. sygn.. akt I CK 141/4.
Jak wynika z art. 52 kodeksu cywilnego jedynym ograniczeniem możliwości potrącenia wierzytelności przedawnionej jest to aby potrącana wierzytelność nie była przedawniona w chwili gdy potrącenie było możliwe. A kiedy mamy do czynienia z możliwością potrącenia wierzytelności? Uznaje się (SN w wyroku z dnia 24.09.2004r. sygn. akt I CK 141/04) możliwość potrącenia istnieje wówczas gdy występują wszystkie przesłanki wymienione w art. 498 § 1 kodeksu cywilnego. Chodzi o trzy przesłanki. Po pierwsze muszą istnieć dwie wierzytelności, których przedmiotem jest świadczenie pieniężne albo rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku. Poza tym muszą to być wierzytelności, w których dłużnik i wierzyciel są dla siebie wzajemnie wierzycielem i dłużnikiem. Po drugie każda z tych dwóch wierzytelności musi być wymagalna. Wymagalność oznacza stan, w którym wierzyciel może skutecznie żądać od dłużnika aby ten spełnił swoje świadczenie. I po trzecie muszą to być wierzytelności zaskarżalne (z wyjątkiem wynikającym oczywiście z art. 502 kodeksu cywilnego).
Dla jasności należy zaznaczyć, że art. 502 kodeksu cywilnego nie ma zastosowania do wierzytelności „sprekludowanych”. Mowa tu o wierzytelności, które nie powstają wskutek upływu terminów do podjęcia jakiś czynności przez wierzyciela np. wierzytelności z rękojmi przy sprzedaży. Jeżeli np. dla kupującego upłynął termin do złożenia oświadczenie o obniżeniu ceny sprzedaży rzeczy mającej wadę (art. 568 § 2 kodeksu cywilnego) to nie możliwe jest powołanie się na art. 502 kodeksu cywilnego i twierdzenie, że to oświadczenie mogło być złożone wówczas gdy istniała i była wymagalna wierzytelność, z którą kupujący chciałby potrącić wierzytelność o zwrot części zapłaconej ceny obniżonej przez złożenie przez niego oświadczenia o obniżeniu ceny.