Dopuszczenie produktów leczniczych do obrotu reguluje ustawa z dnia 09 września 2001r. Prawo farmaceutyczne (dalej : PrF) w rozdziale 2 zatytułowanym „Dopuszczenie do obrotu produktów leczniczych”) i rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy.
Uzyskanie tego pozwolenia jest możliwe w ramach kilku procedur (trybów) w zależności od tego jakie rodzaju produktu leczniczego (dalej używam zamiennie również określenia lek) dotyczy wniosek o dopuszczenie do obrotu. Można stwierdzić, że jest to procedura skomplikowana, a przede wszystkim wymagająca przedstawienie ogromnej ilości informacji o danych o leku. Poniżej zostaną omówione podstawowe zasady dopuszczania produktów leczniczych do obrotu (nie obejmuję one dopuszczania do obrotu produktów leczniczych weterynaryjnych).
JAKIE SĄ PROCEDURY (TRYBY) DOPUSZCZANIA PRODUKTÓW LECZNICZYCH DO OBROTU NA TERYTORIUM RP ?
Na terytorium RP produkt leczniczy może być dopuszczony do obrotu w trybie kilku procedur :
1) procedura krajowa ;
Tej procedurze podlegają leki, które mają być dostępne wyłącznie na terytorium RP. Określenie „krajowa” nie jest określenie ustawowym a jedynie moim użytym na potrzeby niniejszego opracowania (na stronach internetowych urzędów administracyjnych ta procedura jest określana jako „narodowa”).
2) procedura wzajemnego uznawania, w skrócie określana jako : MRP (art. 19 PrF);
Ta procedura ma zastosowanie do leków, które są już dopuszczone do obrotu w jednym bądź więcej państw członkowskich UE i które dodatkowo mają być dopuszczone do obrotu na terytorium RP.
3) procedura zdecentralizowana, w skrócie określana jako DCP (art. 18a Prf);
Ta procedura ma zastosowanie do leków dopuszczanych po raz pierwszy do obrotu jednocześnie w kilku państwach UE. To jakie czynności w ramach tej procedury wykonuje Prezes Urzędu i to czy on wydaje pozwolenie na dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego zależy od tego czy RP została wskazana jako państwo referencyjne.
4) procedura scentralizowana, określana skrótem CP;
Dotyczy leków dopuszczanych do obrotu we wszystkich państwach UE jednocześnie na podstawie jednego pozwolenia. Decyzję w tej sprawie wydaje Komisja Europejska. Ta procedura podlega uregulowaniom Rozporządzenie (WE) nr 726/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31.03.2004r. ustanawiające wspólnotowe procedury wydawania pozwoleń dla produktów leczniczych stosowanych u ludzi i do celów weterynaryjnych i nadzoru nad nimi oraz ustanawiających Europejską Agencję Leków. Tej procedurze dopuszczenia podlegają tylko nie które rodzaje leków.
5) import równoległy;
Ta procedura ma zastosowanie do leków, które są dopuszczone do obrotu w Polsce i w innych państwach UE i sprowadzanych w ramach swobody przepływu towarów. Leki sprowadzane w ten sposób stanowią odpowiedniki leków dopuszczonych do obrotu na terytorium RP i są sprowadzane z państwa UE, w którym zostały dopuszczone do obrotu.
6) procedura uproszczona;
W ramach tej procedury do obrotu podlegają dopuszczeniu leki homeopatyczne i tradycyjne produktu lecznicze.
Poniżej przedstawiam najważniejsze zasady i uregulowania procedury dopuszczenia do obrotu produktów leczniczych gdzie jako podstawowa zostanie przedstawiona procedura krajowa, a pozostałe procedury zostaną jedynie zasygnalizowane przez wskazanie podstawowych odmienności od procedury krajowej. Ponieważ procedura scentralizowana jest przeprowadzana przez organy UE poniżej w ogóle się do niej nie odnoszę.
JAKIE PRODUKTY LECZNICZE NIE WYMGAJĄ POZWOLENIA NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU?
Jak wspomniano wyżej konieczność uzyskania pozwolenia na obrót produktami leczniczymi wymaga pozwolenia. A jakie są wyjątki od tej zasady? Oto one:
1) leki recepturowe;
2) leki apteczne;
3) produkty radiofarmaceutyczne przygotowywane w momencie stosowania w upoważnionych podmiotach leczniczych, z dopuszczonych do obrotu generatorów, zestawów, radionuklidów i prekursorów, zgodnie z instrukcją wytwórcy, oraz radionuklidy w postaci zamkniętych źródeł promieniowania;
4) krew i osocze w pełnym składzie lub komórki krwi pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego, z wyłączeniem osocza przetwarzanego w procesie przemysłowym;
5) surowce farmaceutyczne nieprzeznaczone do sporządzania leków recepturowych i aptecznych;
6) immunologiczne produkty lecznicze weterynaryjne wytworzone z patogenów lub antygenów pochodzących od zwierząt znajdujących się w danym gospodarstwie i przeznaczonych do leczenia zwierząt występujących w tym samym gospodarstwie;
7) produkty lecznicze terapii zaawansowanej – wyjątki szpitalne;
8) produkty lecznicze sprowadzane w ramach tzw. importu docelowego (są to produkty sprowadzane z zagranicy w sytuacji gdy ich zastosowanie jest niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia pacjenta);
9) produkty dopuszczone do obrotu przez ministra zdrowia w przypadku klęski żywiołowej lub innego zagrożenie życia lub zdrowia ludzi;
10) produkty lecznicze wykorzystywane wyłącznie do badań naukowych;
11) produkty lecznicze wykorzystywane przez wytwórców;
12) badane produkty lecznicze wykorzystywane wyłącznie do badań klinicznych albo badań klinicznych weterynaryjnych, wpisanych do Centralnej Ewidencji Badań Klinicznych;
13) półprodukty wytworzone w celu wykorzystania w dalszym procesie wytwórczym realizowanym przez wytwórcę.
JAK WYGLĄDA PROCEDURA UZYSKANIA POZWOLENIA NA OBRÓT PRODUKTAMI LECZNICZYMI?
Procedurę otrzymania pozwolenia na obrót produktami leczniczymi wszczyna złożenie wniosku o wydanie pozwolenia (art. 7 ust. 1 PrF). Wniosek ten składa się wg wzoru określonego w rozporządzeniu ministra zdrowia z dnia 10 stycznia 2014r. w sprawie wzoru wniosku o wydanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego.
Jakie elementy ma zawierać wniosek o dopuszczenie produktu leczniczego do obrotu określa art. 10 PrF. Tych elementów jest bardzo dużo i bezcelowe jest ich przytaczania w tym miejscu. Ogólnie można stwierdzić, że te elementy identyfikują sam produkt leczniczy, jego wytwórcę, importera i podmiot odpowiedzialny oraz umożliwiając ocenę skuteczności działania leku i bezpieczeństwa jego wytwarzania. Najistotniejszym dokumentem załączanym do wniosku jest Charakterystyka Produktu Leczniczego. Dokument ten zawiera (zgodnie z art. 11PrF) zestaw najważniejszych dla pacjenta informacji o produkcie leczniczym.
Trzeba być jednak świadomym istnienia wielu odrębności w zakresie tego co powinien zawierać wniosek o dopuszczenie produktu leczniczego do obrotu. Np. (i) w przypadku importu docelowego określa to art. 21a ust. 7 i ust. 8 PrF, (ii) w przypadku ubiegania się o dopuszczenie do obrotu takich produktów jak nieprzetworzony surowiec farmaceutyczny używany w celach leczniczych, surowiec roślinny w postaci rozdrobnionej, produkt leczniczy wytwarzany metodami przemysłowymi zgodnie z przepisami zawartymi w Farmakopei Polskiej, surowiec farmaceutyczny przeznaczonego do sporządzania leków recepturowych i aptecznych to co powinien zawierać wniosek określa art. 20 PrF , (iii) w przypadku tradycyjnych produktów roślinnych – art. 20a PrF, (iv) produkty lecznicze homeopatyczne – art. 21 PrF; (v) w przypadku produktów radiofarmaceutycznych – art. 12 PrF, (vi) w przypadku produktów leczniczych wytwarzanych z krwi ludzkiej lub zwierzęcej – art. 13 PrF, (vii) w przypadku produktu leczniczego składającego się z organizmu genetycznie zmodyfikowanego – art. 14a PrF.
Wydanie pozwolenia następuje w formie decyzji wydanej przez Prezesa Urzędu (art. 7 ust. 2 PrF). Pozwolenie na obrót produktami leczniczymi wydaje się na okres 5 lat (art. 7ust.3 PrF).
OPŁATY:
Uzyskania pozwolenia na obrót produktami leczniczymi wymaga wniesienia opłaty (art. 36 ust. 1 Prf). Zasady ustalania tej opłaty i sposób jej wnoszenie określa rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 16 czerwca 2015r. w sprawie sposobu ustalania i uiszczania opłat związanych z dopuszczeniem do obrotu produktu leczniczego.
JAKIE CZYNNOŚCI WYKONUJE PREZES URZĘDU PRZED WYDANIEM DECYZJI:
Po otrzymaniu wniosku i przed wydaniem decyzji Prezes Urzędu wykonuje następujące czynności : (art. 8 ust. 1 PrF):
1) weryfikuje wniosek wraz z dołączoną dokumentacją;
2) może zażądać od podmiotu odpowiedzialnego uzupełnień lub wyjaśnień dotyczących dokumentacji dołączonej do wnioski a także przedstawienia systemu zarządzania ryzykiem użycia produktu leczniczego weterynaryjnego;
3) może skierować do badań jakościowych produkt leczniczy, materiały wyjściowe i produkty pośrednie lub inne składniki produktu leczniczego będącego przedmiotem wniosku;
4) może zasięgnąć opinii Komisji do Spraw Produktów Leczniczych lub Komisji do Spraw Produktów Leczniczych Weterynaryjnych;
5) opracowuje raport oceniający zawierający opinię naukową o produkcie leczniczym wraz z uzasadnieniem oraz streszczeniem raportu oceniającego zrozumiałym dla odbiorcy, zawierającym w szczególności informację odnoszącą się do warunków stosowania tego produktu;
6) może zażądać przedstawienia raportu z inspekcji przeprowadzonej w miejscu wytwarzania produktu leczniczego wytworzonego za granicą;
7) może wszcząć procedurę wyjaśniającą zgodnie z art. 31 dyrektywy 2001/83/WE |(dyrektywa 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi);
TERMIN ROZPATRZENIA WNIOSKU :
Wniosek o dopuszczenie produktu leczniczego do obrotu powinien być rozpatrzony w ciągu 210 dni (art. 18 ust.1). Termin ten jest inny w przypadku procedury zdecentralizowanej (art.18a) i procedurze wzajemnego uznawania (art. 19 PrF).
W procedurze zdecentralizowanej Prezes Urzędu podejmuje inne czynności niż w procedurze krajowej. W tej procedurze Prezes Urzędu w przypadku gdy RP jest państwem referencyjnym w terminie 120 dni sporządza raport oceniający, następnie w terminie 90 dni zawiadamia podmiot odpowiedzialny o zatwierdzeniu lub odmowie zatwierdzenia przez inne państwa UE tego raportu i wreszcie w terminie kolejnych 30 dnie wydaje decyzje w sprawie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu. Jeżeli RP nie jest państwem referencyjnym Prezes Urzędu w terminie 90 dni od otrzymania raportu oceniającego od organu państwa referencyjnego ocenia ten raport.
W procedurze wzajemnego uznawania Prezes Urzędu sporządza lub aktualizuje raport oceniający w terminie 90 dni do otrzymania wniosku albo uznaje raport otrzymany od organu państwa referencyjnego. Postępowanie w procedurze importu docelowego powinno się zakończyć w ciągu 45 dni od dnia złożenia wniosku.
Produkt leczniczy dopuszczony do obrotu na podstawie pozwolenia (art. 28 PrF) podlega wpisowi do Rejestru Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
CO ZAWIERA POZWOLENIE NA OBRÓT PRODUKTAMI LECZNICZYMI:
To co określa (o czym stanowi) pozwolenie na dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego wymienia art. 23 ust. 1 PrF. Są to dane dotyczące produktu leczniczego i jego wytwórcy lub importera oraz podmiotu odpowiedzialnego oraz termin ważności pozwolenia. W pozwoleniu określa się również kategorię dostępności produktu leczniczego, czyli o to lek jest wydawany bez recepty, na receptę czy jest stosowany wyłącznie w lecznictwie zamkniętym.
Oprócz tego pozwolenie może zawierać postanowienie dodatkowe. Np. Prezes Urzędu może zobowiązać podmiot odpowiedzialny do spełnienia w wyznaczonym terminie wymagań zawartych w załączniku nr I do dyrektywy 2001/83/WE (art. 23b ust. 1 PrF) – te wymagania mogą w szczególności dotyczyć bezpieczeństwa stosowania produktu leczniczego, zgłoszenia działań niepożądanych związanych z tym produktem oraz podjęcia w takich przypadkach określonych czynności; może wydać pozwolenie zastrzegając, że w określonym terminie podmiot odpowiedzialny określone warunki (art. 23c ust.1 Prf) dotyczących np. podjęcia działań związanych z bezpieczeństwem stosowania produktu leczniczego, przeprowadzenia dodatkowych badań dotyczących skuteczności produktu leczniczego (nie stosuje się do tradycyjnych produktów leczniczych roślinnych).
KIEDY PREZES URZĘDU ODMAWIA WYDANIA POZWOLENIA :
Przypadki, w których Prezes Urzędu odmawia wydania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu leku określa art. 30 ust.1 PrF. Te przypadki są następujące:
1) wniosek oraz dołączona do wniosku dokumentacja nie spełnia wymagań określonych w PrF;
2) stosowanie leku jest zbyt ryzykowne w porównaniu do spodziewanego efekty terapeutycznego;
3) lek nie jest skuteczny w leczeniu;
4) jakaś cecha jakościowa leku jest niezgodna z deklarowaną.
JAKIE CZYNNOŚCI MOŻE PODJĄĆ PREZES URZĘDU PO WYDANIU POZWOLENIA O DOPUSZCZENIU LEKU DO OBROTU?
Po wydaniu pozwolenia na obrót produktem leczniczym Prezes Urzędu może wezwać podmiot odpowiedzialny do (art. 23d PrF) :
1) przeprowadzenia badania dotyczącego bezpieczeństwa produkty leczniczego,
2) przeprowadzenia badań dotyczących skuteczności leku;
Wezwania do przeprowadzenia tych badań nie stosuje się do tradycyjnych produktów leczniczych roślinnych.
Po otrzymaniu wezwania do przeprowadzenia tych badań podmiot odpowiedzialny może ustosunkować się do tego wezwania. Po otrzymaniu tego stanowiska Prezes Urzędu w formie decyzji potwierdza konieczność przeprowadzenia badań albo odstępuje od nich.
Prezes Urzędu może zawiesić ważność pozwolenia i wystąpić do Głównego Inspektora Farmaceutycznego z wnioskiem o wydanie decyzji o czasowym zakazie wprowadzania do obrotu, wstrzymaniu obrotu lub wycofaniu z obrotu produktu leczniczego do chwili przyjęcia ostatecznej decyzji przez Komisję Europejską (art. 26f ust. 4 PrF). Te środki Prezes Urzędu stosuje w ramach procedury wyjaśniającej na podstawie art. 31 dyrektywy 2001/83/WE. Możliwości zawieszenia pozwolenia na tej podstawie nie stosuje się do tradycyjnych produktów leczniczych roślinnych.
Prezes Urzędu może również (art. 24a PrF)
1) kontrolować podmioty odpowiedzialne w zakresie systemu monitorowania bezpieczeństwa stosowania produktów leczniczych;
2) żądać przedstawienia dokumentacji związanej z zapewnieniem funkcjonowania systemu monitorowania bezpieczeństwa stosowania produktów leczniczych;
3) żądać wyjaśnień dotyczących zapewnienia funkcjonowania systemu monitorowania bezpieczeństwa stosowania produktów leczniczych.
CZY POZWOLENIE NA OBRÓT PRODUKTEM LECZNICZYM MOŻE BYĆ COFNIĘTE?
Tak, przypadki, w których Prezes Urzędu cofa pozwolenie na obrót lekami określa art. 33 ust.1 PrF. Są to następujące sytuacje:
1) stwierdzenia niespodziewanego ciężkiego niepożądanego działania produktu leczniczego zagrażającego życiu lub zdrowiu ludzkiemu;
2) braku deklarowanej skuteczności terapeutycznej lub stwierdzenia ryzyka stosowania niewspółmiernego do efektu terapeutycznego;
3) stwierdzenia, że produkt leczniczy jest wprowadzany do obrotu niezgodnie z pozwoleniem lub PrF;
4) stwierdzenia, że zalecany okres karencji jest zbyt krótki dla zapewnienia, że produkty żywnościowe otrzymane od leczonych zwierząt nie będą zawierały pozostałości, które mogą stanowić ryzyko dla zdrowia konsumenta;
5) niezgłoszenia Prezesowi Urzędu nowych informacji objętych dokumentacją, które mogą mieć wpływ na ograniczenie stosowania produktu leczniczego;
6) usunięcia ze wspólnotowej listy tradycyjnych produktów leczniczych, o której mowa w art. 16f ust. 1 dyrektywy 2001/83/WE;
7) niespełnienia dodatkowych warunków lub obowiązków;
8) upływu terminu do złożenia wniosku o dokonanie zmian w dokumentacji produktu leczniczego w przypadku powzięcia przez Prezesa Urzędu informacji o nowych istotnych zagrożeniach dotyczących bezpieczeństwa stosowania produktu (art. 36r PrF).
9) stwierdzenia, że cel zawieszenia ważności pozwolenia nie został spełniony.
KIEDY WYGASA POZWOLENIE NA DOPUSZCZENIE PRODUKTU LECZNICZEGO DO OBROTU
Przypadki kiedy pozwolenie wygasa określa art.33a PrF. Są to sytuacji gdy
1) podmiot odpowiedzialny w okresie 3 lat od dnia uzyskania pozwolenia nie wprowadzi produktu leczniczego do obrotu;
2) produkt leczniczy nie był wprowadzany do obrotu przez okres 3 kolejnych lat.
Przedstawione powyżej uregulowania są aktualne wg stanu prawnego na dzień 02.11.2021r.