Co do skutku odstąpienia od umowy lub rozwiązania umowy zobowiązująco – rozporządzającej przenoszącej własność nieruchomości można zająć dwa stanowiska:
1) wg pierwszego można twierdzić, że prawo własności nieruchomości przechodzi na zbywcę automatycznie na skutek odstąpienia albo rozwiązania umowy;
2) wg drugiego dla powrotnego przejścia prawa własności nieruchomości konieczne jest zawarcie umowy rozporządzającej (umowy o skutku rzeczowym).
Zarówno w orzecznictwie jak i literaturze rozstrzygnięcie tego pytania wywołuje dyskusje i spory. Problemem tym zajął się również Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 30.11.1994r. III CZP 130/94 uznał, że odstąpienie i rozwiązanie umowy nie powoduje automatycznie skutku rzeczowego i do przejścia prawa własności nieruchomości konieczne jest Zawracie umowy rozporządzającej. 

W przypadku umownego prawa odstąpienia od umowy zgodnie z art. 395 § 2 k.c., w razie skorzystanie z tego prawa, umowa uważana jest za nie zawartą, co skutkuje obowiązek zwrotu spełnionych świadczeń lub zapłatę wynagrodzenia. Wprowadzenie do umowy możliwości odstąpienia od tej umowy i przyjecie, że to odstąpienie wywiera skutek zobowiązujący i rozporządzający prowadzi do podważanie trwałości przejścia prawa własności. Dlatego też wskazuje się na podobieństwa sytuacji wywołania skutku zobowiązującego i rozporządzającego w przypadku umownego odstąpienie od umowy mającej za przedmiot nieruchomość do instytucji warunku rozwiązującego (prowadzą one bowiem do takich samych konsekwencji).

Jeżeli chodzi o ustawowe uprawnienie do odstąpienia od umowy to należy zauważyć, że z reguły powstaje ono w wyniku niewykonania zobowiązania przez stronę przeciwną albo nienależytego wykonania zobowiązania. Uznaje się, że z art. 155 k.c. nie można wywieść zakazu rzeczowego ubezskutecznienia umowy z powodu odstąpienia od niej na podstawie art. 491 § 1 k.c.. Odstąpieniu od umowy nie stoi na przeszkodzie to, że umowa wywołała skutek rzeczowy, polegający na przejściu własności nieruchomości, bo to przejście własności nie musi oznaczać, że umowa została w całości wykonana, a wobec tego stosunek zobowiązaniowy wygasł i odstąpienie od umowy stało się bezprzedmiotowe. Nie można zatem wykluczyć, że po przejściu własności jakieś zobowiązania nie zostały w terminie wykonane, w konsekwencji czego stosunek zobowiązaniowy nadal istnieje. Za dopuszczalne należy uznać również odstąpienia przez stronę od umowy, na podstawie której nastąpiło przejście własności nieruchomości, z powodu wady rzeczy (art. 560 k.c.). Podsumowując: możliwe jest ustawowe odstąpienie od umowy przenoszącej własność nieruchomości.

Z kolei jeżeli chodzi o rozwiązania umowy wolą stron to należy zauważyć, ze rozwiązanie umowy za zgodą obu stron jest ogólnie dopuszczalne w ramach swobody kontraktowej ( art. 353(1) k.c.). Art. 155 § 1 k.c. tej możliwości nie ogranicza. Ale : rozwiązanie umowy, na podstawie której stosownie do art. 155 § 1 k.c. nastąpiło przeniesienie własności nieruchomości, możliwe jest tylko wówczas, gdy nie została ona w całości wykonana, tj. w sytuacji istnienia jeszcze innych zobowiązań przyjętych przez strony w umowie.

Jakie skutki odstąpienie, jak również rozwiązanie umowy, powodują dla prawa własność nieruchomości? Tzn. czy własność nieruchomości automatycznie powraca do poprzedniego właściciela (skutek rzeczowy), czy też w następstwie tych zdarzeń powstaje tylko zobowiązanie nabywcy do przeniesienia własności na rzecz zbywcy (skutek obligacyjny) ?

Uznaje się, że w obowiązującym stanie prawnym oświadczenie o odstąpieniu od umowy zawrotno w wykonaniu umownego jak i ustawowego uprawnienia do odstąpienia od umowy trudno uznać za dostateczną podstawę do przeniesienia własności. Dlatego przyjmuje się, że odstąpienie od umowy przenoszącej własność nieruchomości wywiera skutek obligacyjny i nie powoduje przejścia własności nieruchomości z powrotem na zbywcę.

Podobnie uznaje się, że rozwiązanie przez strony umowy przenoszącej własność nieruchomości również rodzi tylko skutek obligacyjny. Rozwiązanie umowy powoduje, że ustaje obligacyjna podstawa przeniesienia własności co konsekwencji oznacza powstanie zobowiązania nabywcy do powrotnego przeniesienia własności nieruchomości na zbywcę. Oczywiście nie ma przeszkód, aby rozwiązanie umowy zobowiązującej i umowa rzeczowa przenosząca własność z powrotem na rzecz zbywcy objęte zostały jednym aktem prawnym.