Forma dokumentowa i elektroniczna czynności prawnych.
data dodania: 2016-07-03
W dniu 08 września 2016r. wchodzi w życie część przepisów ustawy z dnia 10 lipca 2015r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Wchodzące w życie przepisy wprowadzają w życie dwie nowe szczególne formy czynności prawnych : formę elektroniczną i formę dokumentową. Wraz z odpowiednimi zmianami w części ogólnej kodeksu cywilnego, w następstwie wprowadzenie formy elektronicznej i dokumentowej czynności prawnych, zostały znowelizowane przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące postępowania dowodowego.
Forma dokumentowa polega na tym, że jest ona zachowana wówczas gdy oświadczenie woli zostało złożone w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej to oświadczenie (art. 77(2) k.c.).
Z kolei dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią (art. 77(3) k.c.). Dokumentem jest więc wszystko to co niesie ze sobą jakąś informację, bez względu na sposób utrwalenia tej informacji. Czyli np. poza tradycyjnie rozumianymi dokumentami „papierowymi” dokumentami są też różnego rodzaju zapisy elektroniczne (obojętnie co one utrwalają : tekst, dźwięk, obraz).
Forma elektroniczna polega na tym, że jest ona zachowana wówczas gdy oświadczenie woli zostało złożone w postaci elektronicznej i zostało opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu (art. 77(1) § 1 k.c.). Takie uregulowanie oznacza, że obecna (ta obowiązująca do 08 września 2016r.) forma elektroniczna jest odpowiednikiem dotychczasowej „elektronicznej formy pisemnej” uregulowanej w art. 78 § 2 k.c. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 07 września 2016r.). Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej, chyba że ustawa lub czynność prawna zastrzega inaczej (art. 78(1) § 1 k.c.).
Ogólnie można stwierdzić, że uregulowania dotyczące formy elektronicznej i dokumentowej czynności prawnych, są odpowiednikami dotychczasowych uregulowań dotyczących formy pisemnej czynności prawnej. I tak:
(i) czynność prawna dokonana bez zachowania formy elektronicznej lub dokumentowej jest nieważna tylko wówczas gdy ustawa przewiduje rygor nieważności (art. 73 § 1 k.c.);
(ii) zastrzeżenie formy dokumentowej albo elektronicznej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania formy pisemnej w sporze niedopuszczalny jest dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt zdziałania czynności prawnej, z wyjątkiem gdy zachowanie formy elektronicznej lub dokumentowej zostało zastrzeżona dla wywołania określonych skutków (art. 74 § 1 k.c.). Novum jest uregulowania zawarte w art. 74 § 3 k.c., zgodnie z którym w przypadku gdy forma dokumentowa lub elektroniczna jest zastrzeżona dla oświadczenia jednej ze stron, w razie niezachowania formy dowód z zeznań świadków lub przesłuchania strony jest dopuszczalny także na żądanie drugiej strony tej czynności;
(iii) mimo niezachowania formy dokumentowej lub elektronicznej dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron jest dopuszczalny jeżeli obie strony czynności prawnej wyrażą na to zgodę, żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo fakt zdziałania czynności prawnej jest uprawdopodobniony za pomocą dokumentu (art. 74 § 2 k.c.);
(iv) w art. 74 § 4 k.c. ustawodawca wyraźnie postanowił, że przepisów o skutkach niezachowania formy elektronicznej lub dokumentowej nie stosuje się w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami. Nie budzi zatem już żadnych kontrowersji, że w stosunkach między przedsiębiorcami uchybienie wymogowi formy dokumentowej lub elektronicznej gdy zachowanie formy pisemnej nie zostało zastrzeżone pod rygorem nieważności, nie skutkuje szczególnymi sankcjami dowodowymi (zakaz dowodu z zeznań świadków i przesłuchania stron) i jednocześnie niezachowanie formy nie ma wpływu na ważność zdziałanej czynności prawnej;
(v) jeżeli strony zastrzegły zdziałanie czynności prawnej w formie dokumentowej albo elektronicznej nieokreślając skutków niezachowania formy w razie wątpliwości poczytuje się, że forma ta została zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych (art. 76 zd. 2 k.c.);
(vi) jeżeli umowa została zawarta w formie dokumentowej albo elektronicznej jej rozwiązanie za zgodą obu stron, odstąpienie od umowy albo jej wypowiedzenie wymaga zachowania formy dokumentowej chyba że ustawa lub umowa zastrzega inną formę (art. 78(1) § 2 k.c.);
Zmiany części ogólnej kodeku cywilnego o formie czynności prawnej, w tym zwłaszcza uregulowanie pojęcia dokumentu (art. 77(3) k.c.) spowodowały konieczność odpowiednich zmian w zakresie postępowania dowodowego. Dlatego też w kodeksie postępowania cywilnego wprowadzone zostały następujące uregulowania :
(i) zgodnie z art. 243(1) k.p.c. przepisy oddziały II „Dokumenty” Działu II „Dowody” stosuje się do dokumentów zawierających tekst umożliwiających ustalenie ich wystawców;
(ii) zgodnie zaś z art. 308 k.p.c. dowody z innych dokumentów niż zawierające tekst umożliwiające ustalenie ich wystawców sąd przeprowadza stosując odpowiednio przepisy o dowodzie z oględzin oraz o dowodzie z dokumentów;
(iii) zgodnie z art. 245 k.p.c. dokument sporządzony w formie pisemnej lub dokumentowej stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie;
(iv) zgodnie z art. 254 § 1 k.p.c. badanie prawdziwości dokumentu można dokonać z udziałem biegłego;
(v) zgodnie z art. 254 § 2(1) k.p.c. sąd może wezwać wystawcę dokumentu sporządzonego w postaci elektronicznej do udostępnienia informatycznego nośnika danych, na którym ten dokument został zapisany. Od obowiązku udostępnienia nośnika jest zwolniona osoba, która na pytanie czy dokument sporządzono na tym nośniku lub czy pochodzi od niego mogłaby jako świadek odmówić zeznań (art. 254 § 2(2) k.p.c.).
Z kolei dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią (art. 77(3) k.c.). Dokumentem jest więc wszystko to co niesie ze sobą jakąś informację, bez względu na sposób utrwalenia tej informacji. Czyli np. poza tradycyjnie rozumianymi dokumentami „papierowymi” dokumentami są też różnego rodzaju zapisy elektroniczne (obojętnie co one utrwalają : tekst, dźwięk, obraz).
Forma elektroniczna polega na tym, że jest ona zachowana wówczas gdy oświadczenie woli zostało złożone w postaci elektronicznej i zostało opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu (art. 77(1) § 1 k.c.). Takie uregulowanie oznacza, że obecna (ta obowiązująca do 08 września 2016r.) forma elektroniczna jest odpowiednikiem dotychczasowej „elektronicznej formy pisemnej” uregulowanej w art. 78 § 2 k.c. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 07 września 2016r.). Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej, chyba że ustawa lub czynność prawna zastrzega inaczej (art. 78(1) § 1 k.c.).
Ogólnie można stwierdzić, że uregulowania dotyczące formy elektronicznej i dokumentowej czynności prawnych, są odpowiednikami dotychczasowych uregulowań dotyczących formy pisemnej czynności prawnej. I tak:
(i) czynność prawna dokonana bez zachowania formy elektronicznej lub dokumentowej jest nieważna tylko wówczas gdy ustawa przewiduje rygor nieważności (art. 73 § 1 k.c.);
(ii) zastrzeżenie formy dokumentowej albo elektronicznej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania formy pisemnej w sporze niedopuszczalny jest dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt zdziałania czynności prawnej, z wyjątkiem gdy zachowanie formy elektronicznej lub dokumentowej zostało zastrzeżona dla wywołania określonych skutków (art. 74 § 1 k.c.). Novum jest uregulowania zawarte w art. 74 § 3 k.c., zgodnie z którym w przypadku gdy forma dokumentowa lub elektroniczna jest zastrzeżona dla oświadczenia jednej ze stron, w razie niezachowania formy dowód z zeznań świadków lub przesłuchania strony jest dopuszczalny także na żądanie drugiej strony tej czynności;
(iii) mimo niezachowania formy dokumentowej lub elektronicznej dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron jest dopuszczalny jeżeli obie strony czynności prawnej wyrażą na to zgodę, żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo fakt zdziałania czynności prawnej jest uprawdopodobniony za pomocą dokumentu (art. 74 § 2 k.c.);
(iv) w art. 74 § 4 k.c. ustawodawca wyraźnie postanowił, że przepisów o skutkach niezachowania formy elektronicznej lub dokumentowej nie stosuje się w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami. Nie budzi zatem już żadnych kontrowersji, że w stosunkach między przedsiębiorcami uchybienie wymogowi formy dokumentowej lub elektronicznej gdy zachowanie formy pisemnej nie zostało zastrzeżone pod rygorem nieważności, nie skutkuje szczególnymi sankcjami dowodowymi (zakaz dowodu z zeznań świadków i przesłuchania stron) i jednocześnie niezachowanie formy nie ma wpływu na ważność zdziałanej czynności prawnej;
(v) jeżeli strony zastrzegły zdziałanie czynności prawnej w formie dokumentowej albo elektronicznej nieokreślając skutków niezachowania formy w razie wątpliwości poczytuje się, że forma ta została zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych (art. 76 zd. 2 k.c.);
(vi) jeżeli umowa została zawarta w formie dokumentowej albo elektronicznej jej rozwiązanie za zgodą obu stron, odstąpienie od umowy albo jej wypowiedzenie wymaga zachowania formy dokumentowej chyba że ustawa lub umowa zastrzega inną formę (art. 78(1) § 2 k.c.);
Zmiany części ogólnej kodeku cywilnego o formie czynności prawnej, w tym zwłaszcza uregulowanie pojęcia dokumentu (art. 77(3) k.c.) spowodowały konieczność odpowiednich zmian w zakresie postępowania dowodowego. Dlatego też w kodeksie postępowania cywilnego wprowadzone zostały następujące uregulowania :
(i) zgodnie z art. 243(1) k.p.c. przepisy oddziały II „Dokumenty” Działu II „Dowody” stosuje się do dokumentów zawierających tekst umożliwiających ustalenie ich wystawców;
(ii) zgodnie zaś z art. 308 k.p.c. dowody z innych dokumentów niż zawierające tekst umożliwiające ustalenie ich wystawców sąd przeprowadza stosując odpowiednio przepisy o dowodzie z oględzin oraz o dowodzie z dokumentów;
(iii) zgodnie z art. 245 k.p.c. dokument sporządzony w formie pisemnej lub dokumentowej stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie;
(iv) zgodnie z art. 254 § 1 k.p.c. badanie prawdziwości dokumentu można dokonać z udziałem biegłego;
(v) zgodnie z art. 254 § 2(1) k.p.c. sąd może wezwać wystawcę dokumentu sporządzonego w postaci elektronicznej do udostępnienia informatycznego nośnika danych, na którym ten dokument został zapisany. Od obowiązku udostępnienia nośnika jest zwolniona osoba, która na pytanie czy dokument sporządzono na tym nośniku lub czy pochodzi od niego mogłaby jako świadek odmówić zeznań (art. 254 § 2(2) k.p.c.).